егіпецкі фараон [1379—1362 да н.э.] эпохі Новага царства (XVIII дынастыя). Сын Аменхатэпа III. Каб зламаць магутнасць фіванскіх жрацоў і старой знаці, звязаных з культам бога Амона, абвясціў новыдзярж. культ бога Атона. Зрабіў сталіцай г. Ахетатон, сам прыняў імя Эхнатон («карысны Атону»). Пры Аменхатэпе IV Егіпет пачаў страчваць уладу над Сірыяй і Палесцінай, сітуацыю пагаршалі набегі качавых плямёнаў хабіру ў азіяцкія ўладанні Егіпта.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГЕТЭРАМАРФО́З,
рэгенерацыя, пры якой замест страчанага органа ўтвараецца новы з іншай формай і функцыяй. Пашыраны ў розных жывёл — ад прасцейшых да пазваночных, але часцей трапляецца ў жывёл з нізкай арганізацыяй як праяўленне мутацый, фенакопій, можа абумоўлівацца і спадчыннасцю. Напр., у рачных ракаў замест страчанага складанага фасетачнага вока можа рэгенерыраваць вусік; у дажджавога чарвяка замест ампутаванага галаўнога ўчастка развіваецца хваставая частка цела. Гетэрамарфоз можна выклікаць штучна пры змене ўмоў рэгенерацыі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕЛАРУ́СКАЯ НАЦЫЯНА́Л-САЦЫЯЛІСТЫ́ЧНАЯ ПА́РТЫЯ
(БНСП),
арганізацыя бел. фашыстаў у 1930—40-я г. Пачала стварацца ў 1933 у Вільні па ініцыятыве групы пранямецка настроеных бел. дзеячаў. З 1934 працаваў прэзідыум Бел. нацыянал-сацыяліст. актыву (старшыня Ф.Акінчыц), які ў 1936 ператвораны ў БНСП. Друкаваны орган — час.«Новы шлях». Партыя была забаронена ўладамі Польшчы. БНСП не мела падтрымкі сярод бел. насельніцтва і ням.-фаш. улад. Распалася, відаць, пасля смерці Акінчыца (сак. 1943).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГРО́ДЗЕНСКАЯ АБУТКО́ВАЯ ФА́БРЫКА «НЁМАН».
Створана ў 1939 на базе б. прыватнай ф-кі. У Вял. Айч. вайну разбурана. У 1947 адбудавана як абутковая ф-ка № 1. У 1956 рэканструявана, у 1962 пабудаваны новы корпус, з 1963 абутковая ф-ка «Нёман». З 1991 акц.т-ва «Гроднаабутак». Цэхі: закройны, штамповачны, пашыўна-загатовачны, клеявы і рантавы. Асн. прадукцыя (1997): скураны абутак мужчынскі, дзіцячы і жаночы. Прадукцыя экспартуецца ў краіны СНД, Германію, Галандыю, Чэхію.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ночь ноч, род. но́чы ж.;
по ноча́м нача́мі, па нача́х;
в ночь под Но́вый год у ноч пад Но́вы год;
поля́рная ночь паля́рная ноч;
◊
споко́йной ночи до́брай но́чы, дабра́нач;
день и ночь дзень і ноч;
в ночь у ноч;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
brave
[breɪv]1.
adj. braver, -est
1) адва́жны, му́жны
brave knights — адва́жныя ры́цары
2) пы́шны, велікапы́шны
3) Archaic даскана́лы, перадавы́
brave new world — даскана́лы но́вы сьвет
2.
n.
1) адва́жны чалаве́к
2) індыя́нскі вая́ка
3.
v.t.
1) бясстра́шна сустрака́ць (небясьпе́ку), не бая́цца
2) супрацьстая́ць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Ве́снікі мн. л. ’вароты ў двор, зробленыя з дошак, або з лазы’ (карэліц., Янк. Мат.), ве́сьнікі ’вароты’ (Касп., Чач.), ві͡е́сьнікі ’шырокія вясковыя вароты, брамка’ (Мал.), вілен., мін., гродз.ве́снікі ’простыя вясковыя вароты’, ве́снічкі ’вузкія, як прайсці чалавеку, дзверы ў плоце, варотцы’ (КТС). Рус.перм.ве́шники ’праходы ў плацінах для выпуску лішняй вады’, вяц., кір.вешники́ ’тс’, перм. ’слупы ў гэтых праходах’, ярасл. ’вяршнік у веснічках’, польск.wieśnik ’весніцы ў канцы вёскі’. Паходзіць ад vьsь ’вёска’; звычайна лексема ўжываецца з суф. ‑ніц‑ы (гл. ве́шніцы), суфікс ‑нік(і) можна растлумачыць уплывам семантычнай сувязі з ве́снік (гл.): вароты ў пачатку вёскі былі першым сведкам і вестуном таго, што ў вёску прыбываў новы, незнаёмы чалавек.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жу́жалкі ’частка кумпяка (бядра)’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. жужулачкі, журжа1 ’назвы цацак, што робяцца з касцей парасячай ці авечай нагі’. Параўн. рус.дыял.раст.журжелка ’цацка з косці’, ’бабка (для гульні)’, ’доўгая, худая нага’, кур.жижки ’калені’ (націск?). Жу‑, як і ў іншых згаданых словах, можа ўзыходзіць да і.-е.*geu‑ ’згінаць, скручваць’ (> *žu‑), прадстаўленага, напр., у літ.gur̃nas ’шчыкалатка; пятка; костка, што тарчыць’, лат.gùrns ’сцягно, кумпяк, костка сцягна, кумпяка’, хец.ku‑u‑tar (kuttar) ’верхняя частка пляча’, ісл.kjũka ’частка пальца’. Другое ж можа быць ці рэфлексам старога пашырэння ‑g‑, як у названай ісл. форме, ці паўтарэннем, ‑l‑ стары суфіксальны элемент, ‑ьk‑новы суфікс. Покарны, 1, 393–398; Фрэнкель, 178–179.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кава́ль ’рабочы, майстар, які займаецца коўкай металу’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Жыв. сл., Касп., КТС, Мал., Нар. сл., Сержп., Сержп. Грам., Сцяц., Сцяц. БНС, Сцяшк., Шат., Яруш.). Укр.коваль, рус.дыял.коваль, польск.kowal, н.-луж.kowal, чэш.дыял.koval, славац.дыял.koval. Паўн.-слав.kovalь, nomen agentis да kovati, гл. Слаўскі, 3, 21. Адносна словаўтварэння гл. спец. аб паўн.-слав. суф. ‑ljьСлаўскі, ZPSS, 11, 1963, 87. Трубачоў (Ремесл. терм., 334–335) звяртае ўвагу на параўнальна новы з пункту погляду словаўтварэння характар назваў каваля ў славянскіх мовах (kovalь, kovarь, kovačь, kuznьcь, kuznikъ), аднак адзначае, што істотных аргументаў супраць таго, што гэтыя словы існавалі ў праславянскай мове, хоць і позняга часу, няма.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
годм. Jahr n -(e)s, -e;
бюджэ́тны год Háushaltsjahr n;
высако́сны год Scháltjahr n;
ме́сячны год Móndjahr n;
светлавы́ год Líchtjahr n;
справазда́чны год Beríchtsjahr n, Réchnungsjahr n;
навуча́льны год Schúljahr n (у школе), Stúdi¦enjahr n (у ВНУ), Léhrjahr n (вучня на прадпрыемстве);
Но́вы год Néujahr n;
пад Но́вы год zu [an] Silvester [-´vɛs-], am Silvesterabend;
пара́ года Jáhreszeit f -, -en;
год выда́ння Erschéinungsjahr n (кнігі); Jáhrgang m -(e)s, -gänge (часопіса);
год нараджэ́ння Gebúrtsjahr n;
кру́глы год ein gánzes [rúndes, vólles] Jahr, das gánze Jahr hindúrch;
з году ў год von Jahr zu Jahr, jahráus, jahréin;
у гада́х bei Jáhren
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
