Verbum

плы́сці і плыць, плыву, плывеш, плыве; плывём, плывяце; пр. плыў, плыла, плыло; заг. плыві; незак.

1. Перамяшчацца па паверхні вады або ў вадзе, робячы адпаведныя рухі рукамі і нагамі (лапамі, плаўнікамі і пад.). Расстраляўшы ўсе патроны, Старобінскі кінуўся плысці цераз Нёман. Гурскі. // Перамяшчацца па вадзе (пра карабель, лодку, плыт і пад.). Насустрач... [людзям] з другога берага плыла лодка. Якімовіч.

2. Ехаць на караблі, лодцы і пад. Плысці на параходзе. Плысці на пароме.

3. перан. Плаўна рухаючыся, перамяшчацца ў паветры. Над вёскай плыве ў небе ястраб. В. Вольскі. Угары эскадрыллямі плылі самалёты. Мележ. У небе, пераганяючы адна адну, плылі шэрыя хмары. Гурскі. І зноў на палі і на травы сівыя плывуць туманы. Кляшторны. / Пра месяц, сонца. Месяц ціха плыве Залатым чаўнаком. Бядуля. / Пра гукі, пахі. Над рэчкай плыла мелодыя нейкай вельмі знаёмай песні. Асіпенка. Праз запацелыя шыбы плылі гукі піяніна. Грахоўскі. Акно было расчынена насцеж, і ў пакой шырока плыў духмяны водар асенняга саду. Краўчанка. Пахла спелай збажыной — пах гэты плыў з палёў. Шамякін.

4. перан. Плаўна рухацца, ісці. На высокай роўнядзі ляжалі жоўтыя кучы саломы, а на хвалістай нізіне за сцяною жыта плыў камбайн. Дуброўскі. Бесперарыўны паток войск плыве і плыве па галоўнай вуліцы. Пестрак. // Прабягаць перад вачыма (тых, хто едзе на чым‑н.). І вось плывуць міма акна знаёмыя саснякі-пасадкі, шэрыя з лапінамі прозелені лугавіны, асеннія палі. Навуменка. // Аб чым‑н., што здаецца рухомым чалавеку ў паўпрытомным стане. А ў таго [Гарыка] ногі дрыжалі, у вачах плылі кругі. Скрыпка. Плывуць зялёныя кругі Ў яго [вязня] вачах. Колас. // Праходзіць у памяці (пра думкі, вобразы і пад.). Але зусім не туды плылі думкі Казіміра. Пестрак. // Ісці няспынным патокам (пра пісьмы, паперы і пад.). З ваяводства плылі загады за загадамі — узмацніць варты над банкамі, над маёнткамі, над касцёламі, пашырыць і узмацніць разведку. Пестрак.

5. перан. Праходзіць, мінаць. Праходзіў час, плылі нядзелі, Далёка бежанства, шпіталь, І дні дзяцінства адляцелі Кудысь у выцвіўшую даль. Колас. Над Старыцай, далёкім ад Мінска паселішчам, над палямі і ляснымі нетрамі, гэтак жа, як і над Мінскам, плыла позняя вераснёвая ноч. Хадкевіч.

6. перан. Высыпацца (аб пераспеўшым збожжы). Па сонцы жыта, як вада, плыве. Чуць дакранешся — усе зярняткі так і сыплюцца. Грахоўскі.

7. Разм. Тое, што і цячы (у 1 знач.). Вада ў рэчцы плыве, здаецца, цішэй. Чорны. У Мішкі з вуха плыве кроў, а з вачэй — слёзы. Лупсякоў.

•••

Плысці па цячэнню — прыстасоўвацца да абставін, дзейнічаць згодна з абставінамі, не выказваючы супраціўлення.

У рукі плыве — пра тое, што лёгка, без намаганняў дастаецца каму‑н.

ка́рканне, ‑я, н.

1. Дзеянне паводле дзеясл. каркаць (у 1 знач.), а таксама гукі гэтага дзеяння. Дзесьці зверху чуваць карканне галоднага крумкача. Якімовіч. Над апусцелымі палямі з сумным карканнем лёталі чароды галодных варон. Чарнышэвіч.

2. перан. Разм. Злавеснае, нядобрае прадказанне.

каршу́н, ‑а, м.

Вялікая драпежная птушка сямейства ястрабіных з доўгімі крыламі і загнутай дзюбай. Над лесам, у празрыстай сін[ечы] неба, вісеў каршун. Асіпенка. Аднаго разу, калі каршун напаў на маленькіх куранят, галагуцкі певень.. забіў каршуна. Бядуля.

•••

Каршуном наляцець гл. наляцець.

кучара́віцца, ‑віцца; незак.

Віцца, закручвацца ў кучары (пра валасы). Валасы кучаравіліся з-пад шапкі. Чорны. / Пра пышную зялёную расліннасць. На балоце там і тут кучаравіліся кусты лазы. Мележ. / Пра дым, туман, хмары. Над .. высачэзнымі вежамі-трубамі кучаравіцца рыжы дым. Бядуля.

навыця́гваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., чаго.

Разм. Выцягнуць, выняць, вырваць адкуль‑н. многа чаго‑н. Навыцягваць нітак з палатна. □ Віця падтрымліваў за руку Грышу Званкова, і той, павісшы над вадой, навыцягваў жоўтых кветак на тоўстых, нібы зялёныя алоўкі, мокрых сцяблінах. Нядзведскі.

паўзла́зіць, ‑лазіць; ‑лазім, ‑лазіце, ‑лазяць; зак.

Узлезці — пра ўсіх, многіх. Невялікія, супроць доўгага тулава, галоўкі [баскетбалістаў] ледзь не на паўметра ўзвышаліся над мяккімі крэсламі, і можна было падумаць, што гэта і ёсць дзеці; раздурэліся і паўзлазілі з нагамі на сядзенне. Лужанін.