Ríchtige

sub m, f -n, -n

1) той чалаве́к, які́ мне патрэ́бен;

du bist mir geráde der ~! цябе́ мне то́лькі не хапа́ла!

2) sub n то́е, што патрэ́бна;

er hat das ~ getán ён дзе́йнічаў [зрабі́ў] пра́вільна

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

пусты прыметнік

  1. Пра ёмішча: нічым не запоўнены, вольны.

    • П. кораб.
    • Пустыя кішэні.
    • З пустога (назоўнік) і Саламон не налье (прыказка).
    • На п. жывот (не пад’еўшы; размоўнае).
    • П. шар.
    • Пустая парода (без металу; спецыяльны тэрмін).
  2. пераноснае значэнне: Беззмястоўны, беспадстаўны, несур’ёзны.

    • П. чалавек.
    • Пустая задума.
    • Пустая кніга.

3 пустымі рукамі (размоўнае) — нічога не прынёсшы або нічога не атрымаўшы.

  • Прыйшлі з пустымі рукамі.

Каб табе (яму, вам, ім) пуста было (размоўнае) — ужыв. пры выражэнні лёгкай незадаволенасці чыімі-н. дзеяннямі.

|| назоўнік: пустата.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

рэдкі (радзейшы) прыметнік

  1. Недастаткова густы, вадзяністы.

    • Р. кісель.
    • Рэдкая смятана.
  2. Які складаецца з далёка размешчаных адзін ад аднаго частак, не густы; не шчыльны.

    • Рэдкая барада.
    • Рэдкія зубы.
    • Р. невад (не шчыльна сплецены).
  3. Размешчаны на вялікай адлегласці адзін ад аднаго.

    • Рэдкія паўстанкі.
  4. Які складаецца з аддаленых адзін ад другога момантаў.

    • Рэдкія стрэлы.
    • Р. пульс.
  5. Які паўтараецца, адбываецца, з’яўляецца праз вялікія прамежкі часу.

    • Рэдкая з’ява.
    • Р. госць.
    • Р. чалавек (выдатны, выключны па сваіх якасцях).
    • Рэдка (прыслоўе) бачыцца.
    • Рэдкія металы.

|| назоўнік: рэдкасць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

асесці дзеяслоў | закончанае трыванне

  1. Апусціцца, паглыбіцца ў зямлю.

    • Сцены дома аселі.
    • Снег за ноч асеў.
  2. Апусціцца слоем.

    • Муць асела на дно.
  3. Перастаць лётаць, сесці на што-н. (пра пчол, птушак і пад.).

    • Рой пчол асеў.
  4. Пасяліцца на пастаяннае жыхарства.

    • Сям’я асела ў вёсцы.
    • Радкі верша аселі ў памяці (пераноснае значэнне: затрымаліся, замацаваліся).
  5. Страціць сілу, паслабець.

    • Голас неяк асеў, прагучаў ціха.
  6. пераноснае значэнне: Пасля ўзбуджэння аціхнуць, спыніць актыўную дзейнасць.

    • Чалавек змоўк, неяк асеў.

|| незакончанае трыванне: асядаць.

|| назоўнік: асяданне.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

бацька назоўнік | мужчынскі род

  1. Мужчына ў адносінах да сваіх дзяцей; тата.

    • Родны б.
  2. Ветлівы зварот да старога чалавека.

  3. Самец у адносінах да свайго патомства.

  4. чаго. Заснавальнік, родапачынальнік чаго-н. (кніжнае).

    • Б. авіяцыі.
    • Выліты бацька, копія бацькі (размоўнае) — пра дзіця, з твару вельмі падобнае на бацьку.
    • Прыёмны бацька — чалавек, які прыняў дзіця ў сваю сям’ю на правах сына (дачкі).
    • Увесь у бацьку (размоўнае) — пра дзіця, якое з твару і характарам падобнае на бацьку.

|| прыметнік: бацькаў і бацькаўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

практычны прыметнік

  1. Які мае адносіны да практыкі (у 1 знач.).

    • Практычныя вывады.
  2. Які з’яўляецца прымяненнем ведаў на справе, на практыцы.

    • Практычнае навучанне.
  3. Патрэбны для практыкі, які прывівае канкрэтныя навыкі, уменне.

    • Практычная школа акцёрскага майстэрства.
  4. Які мае адносіны да жыццёвага вопыту, рэальных патрэбнасцей.

    • Нічога не разумець у практычным жыцці.
  5. Дзелавіты, які ўмее разбірацца ў практычных, жыццёвых справах.

    • П. чалавек.
  6. Выгадны, зручны ў справе, эканомны.

    • П. метад.
  7. у форме прыслоўе. Па сутнасці, на справе.

    • Практычна здаровы.

|| назоўнік: практычнасць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Прыды́баць ’прыйсці з цяжкасцю (звычайна пра старога, кульгавага і пад. чалавека)’ (Ласт., ТСБМ, ТС), прыдэ́баць ’ледзь прыйсці’, прыды́баті ’спаткаць’ (Сл. ПЗБ), таксама вытворнае м. р. прыдыба́йлочалавек, які прычыкільгаў або прыйшоў употайкі, хаваючыся’ (ваўк., Федар.). Прэфіксальнае ўтварэнне, што да ды́баць (гл.). Параўн. рус. смал. приды́бать ’прыйсці, дабрацца куды-небудзь з цяжкасцю’, укр. приди́бати ’прыплесціся, прыйсці; сустрэць каго-небудзь’. Гл. таксама ЕСУМ, 2, 64; Анікін, Этимология, 296–297.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Прынцыпа́л ’начальнік, гаспадар у адносінах да падначаленых’ (ТСБМ), прынцыпа́лка ’завадатарка’ (Нас.), прынцыпа́луха ’ахайны чалавек’ (Сіг.). Адзначаецца ўжо ў ст.-бел. з цікавым значэннем — принципалъ ’завадатар якой-небудзь крымінальнай справы’. Запазычана са ст.-польск., сучаснае польск. pryncypał ’шэф, кіраўнік’, адтуль жа і ўкр. принципа́л ’гаспадар, начальнік; пра кіраўніка якой-небудзь установы, прадпрыемства’, што, у сваю чаргу, з лац. principālis ’першы, галоўны, найважнейшы’ (ЕСУМ, 4, 575; Банькоўскі, 2, 806).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Махна́тка, махне́тка, махны́тка, махны́ка ’галавешка’ (стаўб., Жыв. сл.; хоцім., Янк. 2; Сцяшк. Сл., Мат. Маг.; Мікуц.; паўд.-усх., КЭС), ’маленькая галавешка’ (Бяльк., Растарг., Мат. Гом.), ’худы, хілы чалавек’ (Юрч., Нас.), махні́ткіня ’вялікая галавешка’ (слаўг., Нар. словатв.), смал. мохны́тка ’галавешка ў печы’, махни́тка ’тс’. Да махна́ты (гл.). Аб суфіксе ‑(ат)ка гл. Сцяцко, Афікс. наз., 149. Матывацыя: абгарэлае палена — галавешка — выглядае махнатым дзякуючы попелу ў выглядзе лісточкаў.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Мужы́к ’муж’, ’селянін’; ’грубы, нявыхаваны чалавек, мужчына’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Грыг., Яруш., Касп., Жд. 1, Касп., Бяльк., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС, Ян.; Пан. дыс.), мужычы́ло, мужы́чына ’мужчына-здаравяк’ (ТС), мужы́чка ’сялянка’ (ТСБМ, Растарг., ТС), мужучонак ’сялянскі сын, невук’ (Нас.). Першапачаткова — памяншальнае ад муж (гл.): людзей ніжэйшага стану трактавалі як недарослых, параўн. польск. mużyk, чэш. mužík ’карлік’ (Фасмер, 2, 671; Булахоўскі, Вибр. пр., 3, 356).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)