філе́ 1, нескл., н.
1. Мяса вышэйшага гатунку з сярэдняй часткі хрыбта тушы.
2. Кусок мяса або рыбы. ачышчаны ад касцей. // Ежа з такога мяса. Спяшаючыся, я з’еў сваё рыбнае філе. Некалькі разоў за гэты час я лавіў на сабе позірк жанчыны і зразумеў, што яна хоча яшчэ нешта сказаць. Кірэенка.
[Фр. filet.]
філе́ 2, нескл., н.
Вышыўка на сетцы з нітак або ажурная вязка.
[Фр. filé.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
еди́нственный
1. в разн. знач. адзі́ны;
еди́нственный в своём ро́де адзі́ны ў сваі́м ро́дзе;
еди́нственное, что мо́жно сказа́ть адзі́нае, што мо́жна сказа́ць;
еди́нственный сын адзі́ны сын;
еди́нственная дочь адзі́ная дачка́;
2. / еди́нственное число́ грам. адзіно́чны лік;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
múcken
1.
vi
1) пі́кнуць
nicht ~ — не пі́кнуць
2) (нягу́чна) бурча́ць
2.
(sich):
sie dürfen sich nicht ~ — яны́ i пі́кнуць не сме́юць [не адва́жваюцца]
sich nicht ~ — не сказа́ць ні сло́ва
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Гардзі́на 1 (БРС). Рус. гарди́на ’тс’, укр. гарди́на. Запазычанне з ням. Gardine ’тс’ (франц. courtine). Гл. Фасмер, 1, 393. Шанскі (1, Г, 29) удакладняе, што ў рус. мове гэта слова (у форме гордина) было ўжо ў Пятроўскую эпоху і вядома, прынамсі, з 1709 г. Можна меркаваць, што бел. слова (як і ўкр.) запазычана непасрэдна з рус. мовы.
Гардзі́на 2 ’карціна, малюнак’ (Бяльк.). Азванчэннем зычных к і ц узнікла з карціна; пры гэтым, магчыма, пэўны ўплыў мела, здаецца, і асацыяцыя са словам тыпу рус. гарди́на (асацыяцыя, так сказаць, «па функцыі» або лепш «па месцу»: тое, што вісіць на сцяне).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гла́зіць ’глядзець; зяваць; сурочваць’ (Нас.). Рус. гла́зить ’тс’ (гл. СРНГ, 6, 187–188). Паколькі гэты дзеяслоў даволі шырока распаўсюджаны ў рус. мове, а ў бел., акрамя Насовіча, здаецца, больш нідзе не зафіксаваны і паколькі зыходная лексема глаз ’вока’ не характэрна для бел. мовы (глаз як запазычанне з рус. сустракаецца ў некаторых гаворках; параўн. Сл. паўн.-зах.), то можна меркаваць, што гэта запазычанне з рус. гла́зить. Адносна лексемы глазу́н ’разява, разявака’, зафіксаванай таксама толькі ў Насовіча, можна сказаць, што і яна ўзята з рус. глазу́н ’тс’ (гл. Даль), хоць і не выключаецца магчымасць самастойнага яе ўтварэння ў бел. мове на базе запазычанага гла́зіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
і¹, злуч.
1. спалучальны. Злучае аднародныя члены сказа, а таксама часткі складаназлучанага сказа.
Мір і дружба.
На дварэ было і сыра, і холадна.
Пачатак быў зроблены, і, трэба сказаць, пачатак нядрэнны.
2. пералічальны. Злучае асобныя члены пералічэння.
І шыла, і мыла, і прала, і ткала — і ўсё языком (з нар.).
3. выніковы. Злучае сказы, якія суадносяцца як дзеянне і вынік.
Прайшоў дождж, і трава адразу зазелянела.
4. супраціўны. Злучае сказы і члены сказа ў супраціўным паведамленні.
Мужчына, і плача.
Ён хацеў стаць на ногі і ўпаў.
5. уступальны. Ужыв. ў знач., блізкім да злучніка «хоць» («хаця»).
І не складаная задача, а падумаць над ёй трэба.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
адказа́ць, -кажу́, -ка́жаш, -ка́жа; -кажы́; -ка́заны; зак.
1. каму, на што і без дап. Сказаць, паведаміць што-н. у адказ на зварот ці запытанне, на пытанне, ліст.
А. на пісьмо.
2. што. Расказаць настаўніку ўрок.
3. чым. Павесці сябе пэўным чынам у адказ на што-н.
А. жартам.
А. вершам.
4. Адазвацца, адклікнуцца на голас, покліч і пад.
5. за каго-што і без дап. Быць пакараным, панесці адказнасць за каго-, што-н.
А. за свой учынак.
6. што. Завяшчаць што-н. каму-н.
Ён адказаў сыну частку гаспадаркі.
7. без дап., разм. Выйсці са строю, сапсавацца.
У трактара адказалі тармазы.
|| незак. адка́зваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
сме́ла прысл
1. kühn, tápfer, mútig; fúrchtlos (бязбоязна);
смяле́й! nur Mut!, vórwärts!;
2. разм (без цяжкасцяў) óhne wéiteres;
тут сме́ла змо́жа размясці́цца яшчэ́ адзі́н чалаве́к hier hat óhne wéiteres noch éine Persón Platz;
мо́жна сме́ла сказа́ць … man kann rúhig ságen …
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
geráde
1.
a
1) про́сты, прамы́
2) адкры́ты, шчы́ры
3) матэм. цо́тны
2.
adv якра́з, про́ста, ро́ўна
da fällt mir ~ ein — дарэ́чы сказа́ць
nun ~ nicht! — дык не (ж)!
das wóllte ich ~ ságen — менаві́та гэ́та я і хаце́ў сказа́ць
~ hálten* — трыма́ць пра́ма [стро́ма, вертыка́льна]
sich ~ hálten* — трыма́цца [стая́ць] пра́ма
~ légen — кла́сці пра́ма, папраўля́ць; прыво́дзіць у пара́дак
~ máchen — выпро́стваць; выраўно́ўваць; перан., разм. уладко́ўваць
~ stéhen* — стая́ць смі́рна
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
запаве́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Які па-асабліваму цэніцца, старанна аберагаецца. На зямлі куточак запаветны, Родны ўтульны матчын агародчык... Кляўко. Зграя сабак ахоўвае Скарбы, дабро запаветнае. Дзяргай. // Патаемны, вядомы не ўсім. Каля непрыкметных Сцежак запаветных Раніцай вясковай Я знайшоў падкову. Танк. // Дарагі для каго‑н., задушэўны. У .. [Ермакова] тады жыла запаветная мара — стаць лётчыкам. Мележ. // Жаданы, доўгачаканы. Якуб.. прыйшоў у атрад з вінтоўкай, якую ён сам раздабыў і збярог да гэтага запаветнага часу. Брыль.
2. Атрыманы ў спадчыну ад мінулых пакаленняў; старадаўні. Запаветныя песні. □ Серадзібор можа нават пахваліцца, што там ніхто не замыкае дзвярэй нанач.. Так гэты запаветны звычай пачаў вяртацца і пасля вайны. Пестрак. // Казачны, легендарны. Усё жыццё шукаў мой дзед прыгонны Ад шчасця запаветныя ключы. Звонак.
3. Звязаны з запаветам, наказам, тайнай умовай. [Ганна Сяргееўна] аб многім хацела сказаць людзям, каб не забыцца, і дзецям запаветнае слова сказаць, калі з ёю што здарыцца. Няхай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)