Балдзі́ць ’казаць, расказваць’ (Бяльк.). Параўн. рус. балди́ть часта паўтараць тое ж самае’, ба́лда́ ’балбатлівая жанчына’, укр. балди́кати гаварыць’. Бясспрэчна, гукапераймальнага паходжання. Параўн. аснову бал — у дзеясловах гаварэння. У гукапераймальных словах развіццё можа ісці сваім шляхам (параўн. і захаванне ‑л‑ ва ўкр. слове; чыста фанетычная форма была б *баўдзі́ць, *бавди́кати).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перашкода ’тое, што перагароджвае шлях, затрымлівае рух, перапыняе якое-небудзь дзеянне’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Шат., Касп.), перашкодзіць (Шпіл., ТСБМ), перашкадза́ць (відаць, пад уплывам польск. przeszkadzać ’тс’), перашкажа́ць (Яруш., Нас.), пірашкаджа́ць ’рабіць турботы’ (Варл.), перэшко́дзіць ’прынесці вялікую шкоду’ (Растарг.), пірашкодзіць ’пашкодзіць выканаць нейкую работу’ (Варл.). Да пера- і шкода (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́дніца ’архегоний’ (Байк. і Некр.) — беларускі навуковы тэрмін для жаночага ограна размнажэння ў мохавідных, папарацевідных і голанасенных раслін — архегонія. За аснову была ўзята калька з другой часткі слова: ст.-грэч. γονή ’нараджэнне; роды; паходжанне’, ’плод, патомства; род’, ’тое, што нараджае’. Узорам утварэння пры гэтым было польск. rodnia ’архегоній’, ’пакаленне’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сказы́лка ‘стрыжань птушынага пяра’ (зэльв., Сл. ПЗБ). Ні фармальная структура слова, ні матывы намінацыі няясныя. Фармальна ад ска́зіць (гл. сказа) з суф. ‑ыль + ‑к‑; ‑л‑ у суф. магло ацвярдзець па аналогіі з кабылка, бабылка і да т. п. Магчыма, ‘тое, што “псуе” абскубаную курыцу’ (г. зн. яе мяса).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мяшо́к, -шка́, мн. -шкі́, -шко́ў, м.
1. Тое, што і мех¹ (у 1 знач.).
М. з мукой.
Залаты м. (перан.: пра вельмі багатага чалавека).
2. Тое, што і мех¹ (у 2 знач.).
М. аўса.
3. перан. Поўнае акружэнне войскамі праціўніка.
Апынуцца ў мяшку.
4. Прыстасаванне ў жывёл і раслін для змяшчэння чаго-н. (спец.).
Зародкавы м.
Зашчочныя мяшкі.
5. перан. Аб непаваротлівым, нязграбным або някемлівым чалавеку (разм.).
|| памянш. мяшо́чак, -чка, мн. -чкі, -чкаў, м. і мяшэ́чак, -чка, мн. -чкі, -чкаў, м. (да 1, 2 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
карале́ва, -ы, мн. -ы, -ле́ў, ж.
1. гл. кароль.
2. Жонка караля (у 1 знач.).
3. У шахматах: тое, што і ферзь (разм.).
4. перан., чаго. Пра жанчыну, якая вылучаецца як лепшая сярод іншых.
К. прыгажосці.
К. балю.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
не... (а таксама ня...), прыстаўка.
Надае слову:
1) новае, процілеглае значэнне, напр., невясёлы (сумны);
2) тое ж, але з адценнем абмежаванасці, напр., неблагі;
3) значэнне адмаўлення таго, што абазначае дадзенае слова без гэтай прыстаўкі, напр.: неакуратны, непаспяховы, недалёка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
маты́ль, -я́, мн. -і́, -ёў, м.
1. Тое, што і матылёк.
2. Лічынка камара, якая служыць прынадай пры лоўлі ры́бы, а таксама кормам для акварыумных рыб.
◊
Матылі ў вачах (разм.) — пра мігценне перад вачамі, калі становіцца млосна, дрэнна.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
зада́ча, -ы, мн. -ы, -да́ч, ж.
1. Тое, што патрабуе вырашэння.
Паставіць перад сабой задачу.
Выканаць задачу.
Баявая з.
Першачарговая з.
2. Практыкаванне, якое выконваецца, рашаецца шляхам разумовых заключэнняў, вылічэння і пад.
Рашыць задачу.
Арыфметычная з.
Шахматная з.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
зача́так, -тка, мн. -ткі, -ткаў, м.
1. Тое, што і зародак.
2. Адміраючы астатак недаразвітага органа ў арганізме, рудымент (спец.).
3. звычайна мн., перан. Пачатак, першае праяўленне чаго-н.
Зачаткі новых адносін.
|| прым. зача́ткавы, -ая, -ае.
З. стан.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)