выціна́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм.
1. Старанна выводзіць якую‑н. мелодыю, гук; найграваць, напяваць. [Саколіч] далікатна выцінаў на скрыпцы. Вітка. [Яська:] — Грай, дударыку, грай, А ты, муха, выцінай! Колас. Пасля Лізавета і Наталля выціналі голасам польку і колькі разоў прайшлі танцам па хаце. Чорны.
2. Вырэзваць з паперы ці якога іншага матэрыялу што‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
няцвёрды, ‑ая, ‑ае.
1. Якому не ўласціва цвёрдасць, даволі мяккі. Няцвёрды грунт.
2. перан. Няўпэўнены, хісткі. Наталля Пятроўна ў жаху адхіснулася і няцвёрдым крокам выйшла з хаты. Шамякін. «Дарагая, любая мамачка», — пісала яшчэ няцвёрдая, але старанная дзіцячая рука. Кірэенка.
3. перан. Такі, якому не ўласціва рашучасць, цвёрдасць. // Уласцівы такому чалавеку. Няцвёрды характар. // Які выражае нерашучасць. Няцвёрды адказ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераступа́ць 1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Незак. да пераступіць 1.
2. (у спалучэнні са словам «нагамі»). Ісці, рухацца. Наталля ішла вельмі доўга, не верачы, што можа пераступаць нагамі, дакранацца рукамі да халоднай белай сцяны. Скрыган. Старыя мужчыны выязджалі ціха — звыкла, цвёрда пераступаючы нагамі за коньмі. Чорны.
пераступа́ць 2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.
Незак. да пераступіць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бэ́сціць, бэшчу, бэсціш, бэсціць; незак., каго-што.
Разм.
1. Лаяць, зневажаць, ганьбіць. Наталля гнеўна бліснула вачамі: не, таго, што яна лічыць святым, яна бэсціць не дасць! Скрыган. — Дурань стары! — ўскрыкнула аж бабулька і сціхамірылася, выліўшы вон усё накіпелае, забыўшыся, што, мо, і не след перад малым бэсціць гэтак дзеда. Шынклер.
2. Брудзіць, псаваць, даводзіць да непрыгоднасці што‑н. Бэсціць вопратку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
са́жа, ‑ы, ж.
1. Прадукт няпоўнага згарання паліва, які чорным налётам асядае ў комінах, дымаходах і пад. Наталля стаяла ля печы, выцірала фартухом запэцканы сажаю нос і была нейкая безуважная. Сіўцоў.
2. Абл. Хвароба хлебных злакаў. Шаманскі крануўся абвугленага коласа рукою і на пальцах асталася ліпкая тлустая сажа. Дуброўскі.
•••
Галандская сажа — чорная фарба, якая выкарыстоўваецца ў жывапісе, паліграфіі і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэцірава́цца, ‑руюся, ‑руешся, ‑руецца; зак. і незак.
1. Уст. Адступіць (адступаць). — На сабе правяраў, — сказаў Свідзерскі. — Бачыш, не стралялі. Тут нешта ёсць. А можа, і сапраўды рэціраваліся? Хомчанка.
2. Разм. жарт. Адысці (адыходзіць), пайсці. З вагона тым часам выходзіць Наталля Пятроўна ў суправаджэнні мужчыны з незвычайнымі вусамі... Да іх падыходзіць невысокі лысы чалавек. Так, гэта муж Наталлі Пятроўны... Мужчына з вусамі адразу ж рэціруецца. Васілёнак.
[Фр. se retirer.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АВЕ́РЫНА Наталля Георгіеўна
(н. 18.10.1942, Ташкент),
бел. біёлаг. Д-р біял. н. (1991). Скончыла БДУ (1966). З 1961 у Ін-це фотабіялогіі АН Беларусі. Навук. працы па малекулярнай біяфізіцы і біяхіміі фотасінтэтычных мембран, біягенезе фотасінтэтычнага апарату і яго рэгуляцыі.
Тв.:
Биогенез пигментного аппарата фотосинтеза. Мн., 1988 (у сааўт.).
т. 1, с. 62
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГЛІ́НКА Сяргей Мікалаевіч
(16.7.1776, маёнтак Сутокі, цяпер у Смаленскай вобл., Расія — 17.4.1847),
расійскі пісьменнік, журналіст. Брат Ф.М.Глінкі. Скончыў Сухапутны шляхецкі корпус (1795). Выдаваў час. «Русский вестник» (1808—20 і 1824). У 1827—30 цэнзар Маск. цэнзурнага к-та. Аўтар гіст. п’ес «Наталля, баярская дачка» (1806), «Міхаіл, князь Чарнігаўскі» (1808), «Мінін» (1809), «Асада горада Палтавы, або Клятва палтаўскіх жыхароў» (1810); паэм «Пажарскі і Мінін» (1807), «Царыца Наталля Кірылаўна» (1809); «Рускай гісторыі» ў 14 ч.; вершаў, гіст. і павучальных аповесцей і інш. Апубл. «Запіскі пра 1812 год» (1836), «Запіскі пра Маскву і пра замежныя здарэнні ад канца 1812 да палавіны 1815 г.» (1837). Гісторыю свайго жыцця апісаў у «Запісках» (выд. 1895).
Літ.:
Вяземский П.А. С.Н.Глинка. СПб., 1847;
Аксаков С.Т. Литературные и театральные воспоминания // Собр. соч. М., 1986. Т. 2.
т. 5, с. 297
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
трапа́цца, траплюся, трэплешся, трэплецца; незак.
1. Разм. Гаварыць лухту, бязглуздзіца, няпраўду; гаварыць несупынна. [Хрысціна:] — А Мікола Шугалей, з Русакоў, дык той усю дарогу трэплецца. Аж моташна бывае. Асіпенка. [Шумейка:] Таварыш капельмайстар! Наталля Мікалаеўна танцаваць хоча. [Наталля:] Годзе вам трапацца. Крапіва. // Расказваць што‑н., прагаворвацца аб чым‑н. [Юрка:] — Косця, Аня прынесла твой ліст у дзесяты пакой, стала на табурэт і ўсім прачытала... Потым чытала Верцы. Трэплецца ўсім... Карпюк.
2. Зал. да трапаць (у 1, 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ма́тчын, ‑а.
1. Які належыць матцы (у 1 знач.). Матчына хата. Матчын голас. □ Аленка і Юрка садзяцца на зямлі каля матчынага ложка. Купала. // Які мае адносіны да маткі (у 1, 2 знач.), уласцівы ёй. Матчына ўцеха. Матчына ласка. □ Паўгода я быў матчынай нядоляй: кашляў, кашляў і кашляў. Бядуля. Наталля з матчыным пачуцц[ё]м глядзела на Клаву. Чорны. // Такі, як у маткі (у 1, 2 знач.). Вочы ў Святланы карыя і хітраватыя, матчыны, а валасы светлыя, бацькавы. Мехаў.
2. Родны; народны. Матчына мова.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)