register1 [ˈredʒɪstə] n.
1. журна́л (запісаў); рэе́стр; метры́чная кні́га;
a civil register of births, deaths and marriages кні́га за́пісаў а́ктаў грамадзя́нскага ста́ну
2. афіцы́йны спіс;
a register of voters спіс вы́баршчыкаў
3. mus. рэгі́стр
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
натарыя́льны
(ад п.-лац. notarius = пісарскі)
які мае адносіны да афармлення і засведчання розных дакументаў, юрыдычных актаў;
н-ая кантора — мясцовы орган натарыяту.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
дэкрэта́ліі
(ад лац. decretalis = які датычыць дэкрэта)
1) пастановы рымскіх пап у выглядзе пасланняў па пытаннях царкоўнага кананічнага права;
2) сярэдневяковыя зборнікі законаў і інш. прававых актаў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
матры́кул
(лац. matricula = спіс)
1) уст. афіцыйны спіс пэўных асоб, напр. студэнтаў універсітэта, служачых установы;
2) спіс асоб касцельнай парафіі або яе даходаў;
3) запісы актаў грамадзянскага стану.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
БІ́ЛЬ
(англ. bill),
законапраект, які ўносіцца на разгляд заканадаўчых органаў у Англіі, ЗША, Канадзе і інш. англамоўных краінах, а таксама назва некаторых канстытуцыйных актаў (напр., Біль аб правах, ЗША; Біль аб правах 1689, Вялікабрытанія).
т. 3, с. 152
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
метры́чны 1, ‑ая, ‑ае.
Ужываецца ў выразе: метрычная сістэма мер гл. сістэма.
метры́чны 2, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да метрыкі 1 (у 1 знач.). Класічная цвёрдасць страфы і радка паказвае на тое, што паэт шукаў новага не ў рытмічнай схеме, хаця і не баяўся складанай метрычнай задачы. У. Калеснік.
метры́чны 3, ‑ая, ‑ае.
Які звязаны з запісамі актаў нараджэння; які мае адносіны да метрыкі 2. Метрычная кніга. Метрычнае пасведчанне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ВІ́ЛЕНСКАЯ АРХЕАГРАФІ́ЧНАЯ КАМІ́СІЯ,
Віленская камісія для разбору і выдання старажытных актаў, афіцыйная навук. ўстанова ў крас. 1864—1915 у Вільні. Камісія спецыяльна падбірала такія дакументы, якія абгрунтоўвалі палітыку царызму. У рабоце камісіі прымалі ўдзел П.А.Бяссонаў, Я.Ф.Галавацкі, М.І.Гарбачэўскі, Ф.М.Дабранскі, Дз.І.Даўгяла, Ю.Ф.Крачкоўскі, І.Я.Спрогіс, А.В.Турцэвіч і інш. Выдадзена 39 тамоў Актаў Віленскай камісіі (дакументы копных, земскіх і гродскіх судоў і магістратаў, інвентары старостваў і маёнткаў, матэрыялы пра вайну Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—67 і вайну 1812, царкоўную унію), 7 тамоў (у 9 кнігах) па гісторыі агр. зносін, лясной гаспадаркі; зборнік палеаграфічных здымкаў са стараж. актаў і грамат і інш. (усяго 49 тамоў). Выданне актавых кніг заснавана на дакументах Цэнтр. архіва для Віленскай, Гродзенскай, Ковенскай і Мінскай губ., дзе былі сабраны стараж. акты (да 1799) з гарадоў і мястэчак гэтых губерняў. Нягледзячы на тэндэнцыйнасць у рабоце камісіі, яе выданні з’яўляюцца важнай крыніцай вывучэння гісторыі, эканомікі, культуры Беларусі, гісторыі бел. мовы.
Літ.:
Улащик Н.Н. Очерки по археографии и источниковедению истории Белоруссии феодального периода. М., 1973.
А.П.Грыцкевіч.
т. 4, с. 163
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
га́ма 1, ‑ы, ж.
1. Паслядоўны рад музыкальных гукаў, які павышаецца або паніжаецца ў межах адной ці некалькіх актаў. Мінорная гама.
2. перан.; чаго. Паслядоўны рад аднародных, але розных прадметаў, з’яў; паслядоўная змена з’яў. Разнастайная гама пачуццяў. Гама фарбаў.
[Ад грэч. gámma — назва літары, якая абазначала гук «соль» у сярэдневяковай музыцы.]
га́ма 2, ‑ы, ж.
Назва трэцяй літары грэчаскага алфавіта.
•••
Гама-глабулін — адзін з бялкоў крыві, што прымяняецца як лячэбна-прафілактычны прэпарат пры некаторых інфекцыйных хваробах (гепатыце, коклюшы і інш.).
Гамапрамяні — нябачныя прамяні радыеактыўнага рэчыва, здольныя пранікаць праз непразрыстыя прадметы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
А́КТЫ О́РГАНАЎ ДЗЯРЖА́ЎНАГА КІРАВА́ННЯ,
дакументальная юрыд. форма дзейнасці выканаўчых і распарадчых органаў дзяржавы. У іх рэалізуюцца паўнамоцтвы адпаведных дзярж. органаў, змяшчаюцца правілы, афіцыйныя прадпісанні і ўказанні, абавязковыя да выканання. З’яўляюцца падзаконнымі, таму што прымаюцца на аснове законаў і ў адпаведнасці з імі ў межах кампетэнцыі пэўнага дзярж. органа. Лічацца нарматыўнымі, калі змяшчаюць нормы права, і індывідуальнымі, калі прымаюцца для вырашэння канкрэтных пытанняў. Сярод нарматыўных актаў Рэспублікі Беларусь асаблівае значэнне маюць пастановы і распараджэнні Кабінета Міністраў як вышэйшага выканаўчага і распарадчага органа краіны. Кіраўнікі мін-ваў, дзярж. к-таў і ведамстваў выдаюць, як правіла, загады і інструкцыі: выканкомы мясц. Саветаў дэпутатаў — рашэнні і распараджэнні; кіраўнікі аб’яднанняў, прадпрыемстваў, устаноў, арг-цый — загады, інструкцыі, распараджэнні. Такія акты звычайна набываюць сілу з моманту іх прыняцця або давядзення да ведама выканаўцаў. Тэрмін уступлення іх у дзеянне часам указваецца ў самім акце.
Кантроль над законнасцю актаў ажыццяўляюць вышэйшыя органы дзяржаўнага кіравання. У выпадку, калі акт ніжэйшага органа не адпавядае закону або акту вышэйшага органа, апошні абавязаны адмяніць яго. Агульны нагляд над законнасцю актаў ажыццяўляе пракуратура. Адпаведнасць нарматыўнага акта любога дзярж. органа Канстытуцыі і законам Рэспублікі Беларусь пры неабходнасці можа быць разгледжаны Канстытуцыйным Судом.
т. 1, с. 211
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЮЛЕТЭ́НЬ
(франц. bulletin ад італьян. bulletino запіска, лісток),
1) збор афіц. актаў, распараджэнняў і інш. 2) Кароткае інфарм. паведамленне.
3) Перыяд. выданне ці выданне, якое працягваецца. Змяшчае афіц. матэрыялы, артыкулы на тэмы, што ўваходзяць у кампетэнцыю арг-цыі, якая выдае бюлетэнь.
4) Выбарчы бюлетэнь — дакумент для галасавання з прозвішчамі кандыдатаў.
т. 3, с. 389
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)