прыдаць, ​✂; зак.

  1. Даць дадаткова.

    • П. у дапамогу брыгадзе пяць чалавек.

  2. чаго. Узмацніць, павялічыць.

    • П. бадзёрасці.

  3. Зрабіць якім-н. з выгляду, па характару (са словамі «выгляд», «форма», «аблічча» і інш.).

    • П. сур’ёзны выраз твару.

  4. перан. Аднесціся да чаго-н. так або іначай, асэнсаваць (са словамі «значэнне», «сэнс», «увага» і некаторымі інш.).

    • П. значэнне чыім-н. словам.
    • Не п. увагі чаму-н.

|| незак. прыдаваць, ✂.

|| наз. прыдаванне, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

скупы, ​✂.

  1. Празмерна беражлівы, да прагнасці ашчадны.

    • Скупая суседка.
    • Скупа (прысл.) траціць грошы.

  2. Які сведчыць аб празмернай беражлівасці, прагнасці.

    • С. падарунак.

  3. Які не дасягае крыху якой-н. меры, вагі і пад., няпоўны (разм.).

    • С. беркавец сена.
    • С. кілаграм цукру.
    • Скупая вячэра (бедная, мізэрная).

  4. перан. Недастатковы, слабы ў сваім праяўленні; умераны, стрыманы.

    • С. дожджык.
    • Скупыя словы пахвалы.
    • С. на словы чалавек (які маўчыць).

|| наз. скупасць, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

патрабаванне, ​✂, н.

  1. гл. патрабаваць.

  2. Выражаная ў рашучай, катэгарычнай форме просьба аб тым, што павінна быць выканана, на што ёсць права.

    • На першае п.

  3. Правіла, умова, абавязковая для выканання.

    • Выкананне патрабаванняў статута.
    • Тэхналагічныя патрабаванні на выраб дэталі.

  4. мн. Унутраныя патрэбнасці, запатрабаванні.

    • Чалавек без усялякіх патрабаванняў.

  5. Афіцыйны дакумент з просьбай аб выдачы чаго-н., накіраванні каго-, чаго-н. куды-н.

    • П. на дровы.
    • П. на маладых спецыялістаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

буйны́ ​✂ прым.

  1. Які складаецца з аднародных, больш чым сярэдняга памеру, адзінак; падкрэслена вялікі.

    • Буйное зерне.
    • Буйна (прысл.) пісаць.
    • Буйныя грошы.
    • Чалавек буйнога складу.

  2. Вялікі і эканамічна магутны.

    • Буйное прамысловае прадпрыемства.
    • Б. капітал.

  3. Выдатны па значэнню, уплыву.

    • Б. спецыяліст.
    • Б. вучоны.

  4. Важны, сур’ёзны.

    • Буйная размова.

  5. Багаты, шчодры.

    • Буйная раса.

  6. Хуткі, магутны.

    • Б. рост эканомікі.

  7. Значны па выніках, больш па значэнню.

    • Буйная перамога.

|| наз. буйнасць, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

геро́й, -я, мн. -і, -яў, м.

1. Храбры, самаадданы чалавек, які зрабіў, робіць подзвігі. Г. Вялікай Айчыннай вайны. Г. працы.

2. Галоўная дзеючая асоба літаратурна-мастацкага твора. Г. рамана.

3. чаго. Асоба, што ўвасабляе ў сабе характэрныя рысы эпохі, асяроддзя. Г. нашага часу.

4. каго-чаго. Чалавек, які чым-н. вылучыўся, які з’яўляецца прадметам захаплення. Г. дня.

○

Герой Беларусі — найвышэйшая ўзнагарода Рэспублікі Беларусь за выключныя заслугі перад дзяржавай і грамадствам.

Герой Савецкага Саюза — ганаровае званне, якое прысвойвалася ў СССР за выключную доблесць і гераізм.

Герой Сацыялістычнай Працы — ганаровае званне, якое прысвойвалася ў СССР за выдатныя дасягненні ў галіне народнай гаспадаркі і культуры.

Горад-герой — ганаровае званне, прысвоенае гарадам, насельніцтва якіх праявіла масавы гераізм і мужнасць у абароне Радзімы ў гады Вялікай Айчыннай вайны.

Крэпасць-герой — ганаровае званне, прысвоенае Брэсцкай крэпасці за абарону і мужнасць у гады Вялікай Айчыннай вайны.

|| ж. гераі́ня, -і, мн. -і, -раінь.

◊

Маці-гераіня — ганаровае званне, якое прысвойвалася ў СССР шматдзетным маці, якія выхавалі не менш як 10 дзяцей.

|| прым. геро́йскі, -ая, -ае (да 1 знач.). Г. ўчынак.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс, часткова)

жартава́ць, -ту́ю, -ту́еш, -ту́е; -ту́й; незак.

1. з кім і без дап. Весела і забаўна гаварыць, рабіць што-н. для пацехі. Ж. з дзецьмі.

2. з каго-чаго і без дап. Насміхацца. Не трэба ж., бо чалавек можа пакрыўдзіцца.

3. Весела вастрасловіць. Тонка ж.

4. Адносіцца да чаго-н. несур’ёзна, недаацэньваць каго-, што-н. Са здароўем нельга ж.

◊

Жартаваць з агнём — рабіць тое, пасля чаго можа быць непрыемны вынік.

|| зак. пажартава́ць, -ту́ю, -ту́еш, -ту́е; -ту́й (да 1—3 знач.).

|| наз. жартава́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс, часткова)

◎ Пярвёснікі ’падснежнікі’ (паст., Сл. ПЗБ). З польск. pierwiosnek ’першацвет, прымула’, адкуль і чэш. prvosenka (< *ръп?о‑ vesnbka, Махэк₂, 488), параўн. первы і вясна (гл.); аднак збліжэнне з *vesna можа быць другаснае, параўн. польск. pierwiosnek ’чалавек-навічок’, ’пачатак’, ’першацвет’, якое ўзыходзіць да *pervest(h)nьjь ’першасны’. Параўн. первістка ’першацёлка’ (гл.) і пад.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Рабача́й ’працаўнік’ (Гарэц.; ашм., Стан.; віл., Анім.). Назоўнік, утвораны шляхам семантычнай кандэнсацыі са спалучэння рабочы чалавек па тыпу рата́й (Станкевіч, Зб. тв., 1, 69). Параўн., аднак, харв. rabàčati ’штосьці рабіць, займацца нечым’, rabačalo ’ветрагон’, якія Скок (3, 91) разглядае як вытворныя з суфіксам ‑ač ад ц.-слав. раб (Божии) ’служка’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Га́ріда ’дрэнь’ (Бяльк.). Кантэкст: «Гаріда ты, што ты мне сьвіньню пыдкладывыіш!» Відавочна, тое ж, што і рус. а́ред ’вельмі стары чалавек, стары скнара, буркун, злы чараўнік’, паходжанне якога спрэчнае (гл. Фасмер, 1, 85: магчыма, ад біблейскага імя Ίάρεδ; параўн. яшчэ Краўчук, ВЯ, 1968, № 4, 122) і якое ўжываецца і як лаянка.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ляпе́ш 1, лепе́ш, лэпе́ш ’праснак’, ’няўдалы, ацеслівы хлеб’, ’тоўсты блін з цёртай бульбы, змешанай з мукою’, ’нязграбны, тоўсты чалавек’ (Шат., Вешт., Янк. 1). Зах.-укр. лепу́х ’закалец на хлебе’. Да больш архаічнага ляпёх ’тс’ (гл.).

*Ляпе́ш 2, лепе́ш ’пячнік’ (мазыр., Шатал.). Прасл. рэгіяналізм, утвораны пры дапамозе суфікса ‑ešь. Да ляпі́ць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)