Пух 1 ’мяккія варсінкі; падсцілка шэрсці, поўсць’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк. МГ, Бес., Сл. ПЗБ; ельск., Мат. Гом.), ’пер’е наогул’: гэто пух, у нас пе́рʼе не кажуць (ТС), ’пер’е (гусінае)’ (гом., Мат. Гом.), ’адходы пры паланні, мякіна’ (Нас.; ЛА, 2; Выг.; петрык., лун., брагін., Шатал.), ’абдзіркі ад круп, высеўкі’ (ПСл; ветк., Мат. Гом.), ’пушны хлеб’ (Нас. Сб.), мн. л. пу́шʼе ’пер’е’ (ТС), параўн. укр. пух ’пух, дробныя валаскі’, рус. пух ’пух; шалупінне з проса, мякіна’, польск. puch ’мяккае, дробнае пер’е, валаскі’, чэш. puch ’дробнае пер’е’, славен. puh ’пух, пушок; галаўня ў збожжы’, балг. пух ’пух’, макед. пувка ’чубок’. Прасл. *puxъ — аддзеяслоўны назоўнік, семантыка зыходнага дзеяслова ’дуць, дзьмуць’, параўн. пу́хаць ’выпускаць паветра; ферментаваць’ (гл.), польск. puchać ’пыхаць, пускаць дух’, харв. púhati ’тс’, славен. pūhati ’пыхаць, дуць, дымець’ (< *puxati); літаральна ’тое, што адлятае пры подыху (дыхання, ветру)’. Узводзяць да і.-е. *p(h)eu̯s‑ ’пыхаць, пухкаць’ імітатыўнага паходжання (Бязлай, 3, 134; Скок, 3, 70), параўн. санскр. púšyati ’паспяваць’, грэч. φῦσα ’пухір’, лац. pussula, pustula ’тс’; параўнанне з літ. paustìs ’шэрсць жывёлы’, зафіксаваным на Віленшчыне (гл. Фасмер, 3, 414; Сной, 514 і інш.), сумнеўнае, паколькі апошняе хутчэй за ўсё запазычана з бел. поўсць ’тс’ (< прасл. *pьlstь або *pl̥stь).

Пух 2 ’агаткі, Antennaria dioica Gaertn.’ (віц., Кіс.). Да пух 1, параўн. укр. пух ’расліна Eriophorum vaginatum L.’ і чэш. дыял. peři ’тс’, названых так з-за знешняга выгляду пладоў.

Пух 3 — выклічнік, імітуе лопанне, стрэл і пад. (ТСБМ, ЭШ, Сл. ПЗБ; полац., мсцісл., Нар. лекс.). Гл. пу́хаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Со́кал ‘драпежная птушка сямейства сакаліных, Falco’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), часцей сако́л ‘тс’ (Гарэц., Федар., Ласт., Стан.). Укр. со́кіл, рус. со́кол, дыял. соко́л, польск. sokół, в.-луж., н.-луж. sokoł, чэш., славац. sokol, серб.-харв. со̀ко̑, славен. sókol, балг. соко́л, макед. сокол ‘тс’. Прасл. *sokolъ ‘птушка Falco’. Лічаць роднасным ст.-інд. çakunas, çakúnis ‘нейкая птушка; вялікая птушка’ (гл. Фасмер, 3, 708–709 з літ-рай). Міклашыч (313), Брукнер (506), Шустар-Шэўц (1332) звязваюць з гукапераймальным сакатаць, а Борысь (566) мяркуе, што *sokolъ — дэрыват ад прасл. *sočiti (гл. сачыць), таму што гэта драпежнік высочвае і даганяе птушку. Паводле Пятлёвай (Этимология–2000–2002, 21–22), першасным значэннем магло быць ‘рассякаючы, раздзіраючы’, што ўзыходзіць да дзеяслова з семантыкай ‘рэзаць, сячы, рваць’, якая захавалася ў соколі́ць ‘мярэжыць’ (ТС); пра корань сок‑ са значэннем ‘рэзаць’ гл. Куркіна, ОЛА, Исследов., 1994–1996, 202. Ускосным пацверджаннем такога развіцця можа служыць дэрыват сакольнік у цытаце: “… жыў гэты дзед больш за сто гадоў. Так усе і клікалі — сакольнік. <…> калі пасавалі найлепшыя хірургі, звярталіся да сакольніка” (Я. Колас), — які, відаць, быў амонімам да сако́льнік ‘той, хто даглядае лоўчых птушак, трэніруе і палюе з імі’, першасна звязаным з дзеясловамі тыпу славен. sókati, sókniti ‘ўкалоць (напр., нажом)’ і рус. дыял. соко́лик, соколе́ц, сокола́к ‘чорная жыла вялікага пальца рукі, vena pollicis; у коней жыла на назе, з якой пускаюць кроў’. Тады да *sěkti (гл. сячы), параўн. варыянтнасць галоснага ў сякера/сакера. Іншыя версіі гл. Пятлёва, там жа.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

bad​2 [bæd] adj. (worse, worst)

1. дрэ́нны, ке́пскі, благі́;

bad luck няўда́ча;

bad news непрые́мныя наві́ны;

bad taste безгусто́ўнасць;

bad language брыдкасло́ўе;

bad mood дрэ́нны настро́й;

a bad word непрысто́йнае сло́ва, ла́янка;

call smb. (bad) names абзыва́ць каго́-н.

2. гнілы́, сапсава́ны;

bad fish прату́хлая ры́ба;

bad air забру́джанае паве́тра;

go bad псава́цца, гні́сці

3. хво́ры (пра стан чалавека);

a bad tooth гнілы́ зуб;

feel bad ке́пска сябе́ адчува́ць;

He is in bad health. У яго кепскае здароўе.

4. непрые́мны; мо́цны; во́стры (пах, смак);

bad breath непрые́мны пах з ро́та

5. памылко́вы, няпра́вільны;

You’ve got bad grammar. Ты робіш шмат граматычных памылак.

♦

go from bad to worse каці́цца ўніз; рабі́цца ўсё горш і горш; пагарша́цца;

be in a bad way : He is in a bad way. Яму вельмі кепска;

not bad infml нядрэ́нна; нішто́ сабе́;

not so bad не так ужо́ і дрэ́нна; нішто́ сабе́

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

it [ɪt] pron.

1. ён, яна́, яно́ (звыч. пра жывёл, прадметы, рэчы);

Have you seen my watch? Yes, it is on the table. Ты бачыў мой гадзіннік? – Так, ён на стале;

I don’t speak Belarusian but I understand it. Я не размаўляю па-беларуску, але разумею;

The shed has no roof over it. Хлеў без страхі.

2. гэта;

It’s me. Гэта я;

Who is it? Хто гэта?;

That’s not it. Гэта не тое.

3. (не перакладаецца): It’s late/hot. Позна/горача;

It’s winter/summer. Цяпер зіма/лета;

It’s six o’сlock. Шэсць гадзін;

It is five miles to Oxford. Да Оксфарда пяць міль;

It’s raining/snowing. Ідзе дождж/снег;

It is said (that)… Кажуць, што…;

It is hard to imagine. Цяжка сабе ўявіць;

How goes it? Як маецеся?

4. (ужываецца для эмфазы): It is here that the trouble lies. Вось у чым бяда;

It was John who said this. Менавіта Джон сказаў гэта.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

know​2 [nəʊ] v. (knew, known)

1. ве́даць;

as/so far as I know нако́лькі мне вядо́ма;

as you know як вам вядо́ма;

I wouldn’t know infml адку́ль мне ве́даць;

How do you know? Адкуль вы ведаеце?/Чаму вы так лічыце?

2. разуме́ць;

Do you know what I mean? Вы разумееце, што я маю на ўвазе?

3. быць знаёмым;

I know Mr Smith – he lives near me. Я ведаю пана Сміта – ён жыве недалёка ад мяне;

get to know знаёміцца;

I’m getting to know my neighbours. Я знаёмлюся з маімі суседзямі.

4. (by) пазнава́ць;

I knew him by his voice. Я пазнаў яго па голасе.

♦

not know smb. from Adam infml зусі́м не ве́даць каго́-н.;

know smth. inside out ве́даць што-н. даскана́ла;

know smb. by sight ве́даць каго́-н. у твар (але не быць добра знаёмым);

Heaven/God/who knows infml бог/хто яго́ ве́дае

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

live

I [lɪv]

1.

v.i.

1) жыць, існава́ць

2) жыві́цца; харчава́цца

to live on bread and water — жыць на вадзе́ й хле́бе

to live by one’s wits — сяк -так, не́як выкру́чвацца, перабіва́цца

to live in the country — жыць на вёсцы

2.

v.t.

пражы́ць (жыцьцё)

•

- live down

- live out

- live up to

- live it up

II [laɪv]

adj.

1) жывы́

2) жывы́, гара́чы, гару́чы

live coals — не пага́слае вуго́льле, жар -у m.

a live quarrel — гара́чая сва́рка

3) бадзёры, по́ўны жыцьця́

a live person — дзе́йны, по́ўны энэ́ргіі чалаве́к

4) жывы́, яскравы

a live color — жывы́ ко́лер

5) з жывы́м то́кам

live wire —

а) электры́чны дрот з жывы́м то́кам

б) informal энэргі́чны і прані́клівы чалаве́к

6) у жыву́ю

live show — пака́з у жыву́ю

live broadcast — жывы́ этэ́р

7) жывы́, вясёлы

a live party — вясёлая, жыва́я кампа́нія

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

кане́ц, -нца́, мн. -нцы́, -нцо́ў, м.

1. Мяжа, край, апошняя кропка працягласці ў прасторы чаго-н., а таксама прылягаючая да іх частка.

К. дарогі.

К. горада.

К. часопіса.

2. Апошні момант чаго-н., што мае працягласць у часе, а таксама час, звязаны з гэтым момантам.

К. вясны.

3. Адрэзак шляху пэўнай працягласці; адлегласць паміж двума пунктамі (разм.).

Такі к. прайшлі пехатой!

4. Вяроўка, канат для прычалу суднаў (спец.).

Швартовы к.

5. перан. Смерць, гібель (разм.).

6. толькі мн. Астаткі нітак асновы, якія не могуць быць датканы і адразаюцца ад палатна (спец.).

◊

Адзін канец (разм.) — усё роўна, няхай будзе так.

Без канца (разм.) — вельмі доўга, вельмі многа, бесперапынна.

Да канца — канчаткова, поўнасцю.

Звесці канцы з канцамі (разм.) — з цяжкасцю задаволіць жыццёвыя патрэбы, ледзь укласціся ў суму даходу, заработку.

З усіх канцоў — адусюль, з розных бакоў.

Канца (канца-краю) не відаць (няма) (разм.) — пра тое, чаго вельмі многа, што цягнецца доўга.

Канцы з канцамі не сходзяцца (разм.) —

1) няма ўзгодненасці, адпаведнасці паміж рознымі часткамі, бакамі чаго-н.;

2) у каго не хапае чаго-н. на ўвесь вызначаны перыяд.

Канцы ў ваду (разм.) — ніякіх слядоў (злачынства, правіннасці) не засталося.

На благі канец — пры найгоршых абставінах, у горшым выпадку.

Пад канец — пры заканчэнні.

У два канцы — туды і назад (ехаць, ісці і пад.).

|| памянш. ко́нчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 і 6 знач.).

К. ніткі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

спра́ва¹, -ы, мн. -ы, спраў, ж.

1. Работа, карысны занятак; тое, чым хто-н. заняты; дзейнасць.

Ён заняты важнаю справаю — вучыць дзяцей.

Гаспадарчыя справы.

2. Работа, заняткі, звязаныя са службай, вытворчасцю, грамадскімі абавязкамі і пад.

Бягучыя справы.

Здаваць справы.

3. Абавязак, доўг; кола чыіх-н. паўнамоцтваў.

Добрасумленная праца — с. кожнага грамадзяніна.

Гэта с. адміністрацыі.

4. Патрэба; тое, што неабходна вырашыць.

Зайсці па важнай справе.

5. (з азначэннем), у знач. вык. Рэч, з’ява.

Гэта с. не з лёгкіх.

6. Спецыяльнасць, галіна ведаў ці навыкаў.

Ваенная с.

Кулінарная с.

7. Судовы разбор, працэс.

Крымінальная с.

Слухаецца с. аб забойстве.

8. Збор дакументаў, якія маюць адносіны да якой-н. асобы, здарэння.

Папкі для спраў.

Завесці справу на каго-н. (таксама перан.: пачаць разбор).

9. Здарэнне, факт, падзея; становішча дзе-н., стан каго-, чаго-н.; абставіны.

С. гэта пачалася летась.

С. не з лепшых.

10. Учынак.

Добрую справу робяць шэфы школы.

○

Асабовая справа — папка з дакументамі якой-н. асобы, што працуе ў пэўнай установе.

◊

Ваша (твая, яго) справа (разм.) — рэпліка ў знач. рабіце, як знаеце, вам вырашаць, толькі вас датычыцца.

Ёсць такая справа (разм.) — добра, згодзен, няхай будзе так.

На самай справе — у сапраўднасці.

На справе — па сутнасці, на практыцы.

Не мая (твая, яго, яе, наша, ваша, іх) справа (разм.) — мяне (цябе і пад.) не датычыцца.

Такая справа (разм.) — вось у чым справа.

У чым справа? (разм.) — што здарылася?

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

жыць, жыву, жывеш, жыве; жывём, жывяце; пр. жыў, ‑ла, ‑ло; незак.

1. Быць жывым, існаваць. — Гані ад сябе дрэнныя думкі, Таня, — сказаў Васіль Раманавіч, гледзячы ёй у вочы. — Чалавек будзе жыць, калі ён прагне жыцця. Новікаў. Аб усім утрая Клапаціцца гатоў, Быццам думаю я, Жыць яшчэ сто гадоў. Гілевіч. // Тварыць, дзейнічаць; карыстацца жыццём. Мы шляхам сонечным ідзём Перамагчы — і жыць. Наш кліч запаліцца агнём На новым рубяжы. Багун. Глушко.. не губляе гумару і добрага настрою. Суседзі лічаць — умее жыць, не прападзе ні пры якіх пераменах. Навуменка. // перан. Існаваць (пра нежывыя прадметы). Магутнасць вясны жыла ў лясах і ў полі. Чорны. У фальклоры словы сапраўды жывуць, змяняюцца, узбагачаюцца новым зместам, набываюць адценні, шліфуюцца, перайначваюцца. Шкраба.

2. перан.; чым і без дап. Быць ажыўленым, абуджаным чым‑н., поўным руху. Па мосце ішоў таварняк — чыгунка на Бярозаўскую ДРЭС жыла, дзейнічала. Дадзіёмаў. Ноч жыла ранейшымі гукамі — ні на хвіліну не змаўкалі трактары, заліваліся салаўі ў аддаленні. Хадкевіч.

3. Быць захопленым кім‑, чым‑н.; лічыць што‑н. галоўным у жыцці. Пятра так прывабіла магчымасць перайсці на штампоўку дэталі, якую яны дагэтуль выточвалі, ён так блізка прыняў да сэрца Андрэеву задуму, што і сам пачаў увесь час жыць ёю. Шахавец. Тры гады ён табою адною жыў, Заслужыў на сустрэчу салдацкае права ён. Панчанка.

4. Весці той або іншы спосаб жыцця, знаходзіцца ў пэўных умовах існавання. Жыць багата. □ І ўсе жылі ў згодзе, без сваркі. Колас. // чым, з чаго і на чым. Падтрымліваць сваё існаванне чым‑н. Нам плацілі бульбай, Бульбай мы жылі. Бядуля. Нідзе на службе.. [Іван Пятровіч] цяпер не быў па старасці год, а жыў з пенсіі. Якімовіч.

5. Знаходзіцца, пражываць дзе‑н. Жыць у вёсцы. □ —Тут жыве Гарус? — запытаўся.. госць. Чорны. // Насяляць што‑н., вадзіцца дзе‑н. На тэрыторыі СССР жыве шмат нацыянальнасцей. Зубры жывуць у Белавежскай пушчы.

6. Пражываць сумесна з кім‑н., сярод каго‑н. І не ведаў яшчэ Алёша, што ніколі не зразумее ён гэтага чалавека, — Стронен жыў адзін, Алёша жыў з людзьмі. Чорны. З ваўкамі жыць — па-воўчаму выць. Прыказка. // з кім. Разм. Знаходзіцца з кім‑н. у любоўных сувязях. — Гэта была адзіная жанчына, з якой я жыў да таго, як ажаніўся. Шамякін.

7. перан. Існаваць, мець месца (пра адцягненыя паняцці, вобразы і пад.). Жыць у легендах. □ [Наталля:] Чалавек жа хоча жыць і пасля смерці... у сваім патомстве, у сваіх справах. Крапіва.

•••

Жыць з мазаля — здабываць сродкі для жыцця сваёй уласнай працай.

Жыць можна — нічога сабе, так сабе (пра пасрэдныя, цярпімыя ўмовы).

Жыць сваім розумам — прытрымлівацца сваіх поглядаў, быць самастойным у сваіх дзеяннях, учынках.

Жыць сягонняшнім днём — не клапаціцца пра будучае.

Жыць чужым розумам — прытрымлівацца чужых поглядаў, не маючы самастойнай думкі.

Няхай жыве! — пажаданне поспеху, росквіту.

(Сам) бог жыве гл. бог.

У горы жыць ды з перцам есці — пра жаданне мець што‑н. пры адсутнасці ўмоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дзі́ва I ср. (то, что вызывает удивление) чу́до, ди́во, дико́вина ж.; дико́винка ж.; не́видаль ж.;

вось гэ́та дык дз.! — вот так чу́до (ди́во, дико́вина, дико́винка)!;

паду́маеш, дз. тако́е! — ирон. поду́маешь, не́видаль кака́я!;

2. в знач. сказ. ди́во, удиви́тельно, стра́нно;

не дз., што ён не прыйшо́ў — не ди́во (не удиви́тельно), что он не пришёл;

◊ на дз. — на ди́во, на удивле́ние;

дз. што! — ещё бы!;

гэ́та не дз. — э́то не удиви́тельно;

што за дз.! — ничего́ удиви́тельного; что за не́видаль!;

дз. дзі́ўнае — ди́во ди́вное; чудеса́ да и то́лько!;

про́ста дз.! — про́сто чу́до!;

дзі́ву да́цца — диву да́ться;

вось дз.! — вот не́видаль!

дзі́ва II ж., театр., уст. ди́ва

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)