то́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Наезджаны, гладкі, роўны (пра дарогу, шлях). [Буйскі] шпарка ішоў па торнай дарозе на поўнач. Шамякін. Неўзабаве .. [Туравец і Шашура], выбраўшыся ўжо зноў на горны шлях, пад’ехалі да рэгуліровачнага паста. Мележ. Торная, выгладжаная палазамі санак, .. [дарога] зырка паблісквала перад вачамі, бура-рыжаватай істужкай бегла ў глыбіню лесу. М. Ткачоў.
2. перан. Адкрыты, даступны, шырокі (пра жыццёвы шлях). Свет расчынен вам [дзецям] прасторны, Зняты ўсе парогі, Каб пракласці шлях свой горны. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узвы́шаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад узвысіць.
2. у знач. прым. Размешчаны на больш высокім узроўні; высокі. Нізкая вільготная мясцовасць змянілася ўзвышанай. В. Вольскі.
3. перан.; у знач. прым. Поўны глыбокага зместу, значэння; высакародны. З гэтай парослай муравою сцежкі, што вядзе мяне ад бацькоўскай хаты ў далёкі свет, пачынаецца тое, што мы называем вялікім і ўзвышаным словам Радзіма. Марціновіч. Рэвалюцыя акрыліла мастацтва прыгожымі і ўзвышанымі ідэаламі. Пшыркоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́хад, -ду в разн. знач. и (о месте, через которое выходят) -да м. вы́ход;
в. на рабо́ту — вы́ход на рабо́ту;
в. кні́гі ў свет — вы́ход кни́ги в свет;
в. з вайны́ — вы́ход из войны́;
в. збо́жжа з гекта́ра — вы́ход зерна́ с гекта́ра;
у кіназа́ле было́ не́калькі ~даў — в киноза́ле бы́ло не́сколько вы́ходов;
в. акцёра — вы́ход актёра;
◊ ве́даць усе́ хады́ і ~ды — знать все ходы́ и вы́ходы;
шука́ць ~ду са стано́вішча — иска́ть вы́ход из положе́ния
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
адпра́віць сов.
1. отпра́вить, отосла́ть;
а. пасы́лку — отпра́вить (отосла́ть) посы́лку;
2. (направить) отпра́вить;
а. дзяце́й у ла́гер — отпра́вить дете́й в ла́герь;
3. (дать распоряжение к отходу) отпра́вить;
а. цягні́к — отпра́вить по́езд;
4. (заставить уйти) отосла́ть;
а. дзяце́й дадо́му — отосла́ть дете́й домо́й;
5. (рекомендовать навести справку) отосла́ть;
а. да першакрыні́цы — отосла́ть к первоисто́чнику;
6. (переслать) отпра́вить, препроводи́ть;
а. дакуме́нты — отпра́вить (препроводи́ть) докуме́нты;
7. (богослужение) соверши́ть;
◊ а. на той свет — отпра́вить на тот свет; отпра́вить к пра́отцам
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
сысці́ся сов., в разн. знач. сойти́сь;
спартсме́ны сышлі́ся на стадыёне — спортсме́ны сошли́сь на стадио́не;
на́шы ду́мкі сышлі́ся — на́ши мне́ния сошли́сь;
с. хара́ктарамі — сойти́сь хара́ктерами;
канцы́ папру́гі не сышлі́ся — концы́ ремня́ не сошли́сь;
масні́чыны сышлі́ся — полови́цы сошли́сь;
лі́ніі сышлі́ся ў адны́м пу́нкце — ли́нии сошли́сь в одно́й то́чке;
яны́ не адзі́н раз разыхо́дзіліся, а за́раз зноў сышлі́ся — они́ не оди́н раз расходи́лись, а сейча́с сно́ва сошли́сь;
◊ свет клі́нам (не) сышо́ўся — свет кли́ном (не) сошёлся
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
завя́заны
1. завя́занный;
2. повя́занный, завя́занный;
3. перевя́занный;
4. завёрнутый;
5. завя́занный;
1-5 см. завяза́ць I;
◊ хіба́ мне (табе́ і г.д.) свет з.? — ра́зве све́та что в око́шке?;
з ~нымі вача́мі — с завя́занными глаза́ми
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
прагрыме́ць сов., прям., перен. прогреме́ть; (о громе, выстреле и т.п. — ещё) прогрохота́ть;
~ме́ла ўсю ноч — безл. прогреме́ло всю ночь;
~меў по́езд — прогрохота́л по́езд;
імя́ вынахо́дцы ~ме́ла на ўвесь свет — и́мя изобрета́теля прогреме́ло на весь мир
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
смягчи́ть сов., прям., перен. змякчы́ць, памякчы́ць;
смягчи́ть ко́жу змякчы́ць ску́ру;
смягчи́ть свет абажу́ром змякчы́ць (памякчы́ць) святло́ абажу́рам;
смягчи́ть боль змякчы́ць (зме́ншыць) боль;
смягчи́ть пригово́р змякчы́ць (памякчы́ць) прысу́д;
смягчи́ть согла́сный звук лингв. змякчы́ць (памякчы́ць) зы́чны гук;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
загарадзі́ць, ‑раджу, ‑родзіш, ‑родзіць; зак., каго-што.
1. Зрабіць агароджу, плот; абвесці што‑н. агароджай, плотам. Людзі падышлі да таго месца, дзе трэба было загарадзіць плот. Ермаловіч. Гаспадар прайшоўся па двары, новы плот загарадзіў. Васілевіч.
2. Зрабіць перашкоду для каго‑, чаго‑н., перагарадзіць шлях, праход. Загарадзіць уваход. □ Серж грозна падбег да Насці і загарадзіў ёй дарогу. Чорны. Паравоз .. зашыпеў, абяссілены, загарадзіў чыгуначны шлях. Лынькоў. // Засланіць, закрыць кім‑, чым‑н. ад каго‑, чаго‑н. Таццяна загарадзіла сабою Севу ад мужа, абняла за плечы і пасадзіла на канапу. Карпаў.
3. Разм. Запрасіць высокую цану. Маці хадзіла да пана, упрошвала, але пан загарадзіў дзесяць злотых за патраву. Якімовіч. Тавар не вельмі што цікавы. А Крамнік хваліць: — Добрае наўздзіў! — Пасля й цану ж загарадзіў! Крапіва.
•••
Загарадзіць свет (дарогу) каму — аказацца, стаць перашкодай для каго‑, чаго‑н. Куды ні кінься, усё ў панскія рукі пападзеш. Свет яны ўвесь загарадзілі, а за простага чалавека ніхто не заступіцца. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зара́, ‑ы; мн. зо́ры, зор і зо́раў; ж.
1. Яркая афарбоўка гарызонта пры захадзе і ўсходзе сонца. Вячэрняя зара дагарала на захадзе, і водбліскі яе адлюстроўваліся на воднай роўнядзі далёкіх сажалак. Чарнышэвіч. Шуст спяшаўся, бо на ўсходзе ўжо разлівала ружовасць ранішняя зара. Шчарбатаў. // Час перад усходам або захадам сонца, калі гарызонт набывае такую афарбоўку. Ён выедзе досвіткам сінім Араць свой загон на зары. Панчанка.
2. перан.; чаго. Пачатак, зараджэнне чаго‑н. (новага, радаснага і пад.). На зары цывілізацыі. □ Я цяпер без багацця багаты на зары квітнеючых дзён. Дудар.
3. звычайна мн. (зо́ры, зор і зо́раў). Зорка. Першыя зоры ўжо замігацелі то там, то сям у бяздонным небе. Колас.
•••
Ад зары (і) да зары; з зары да зары — а) увесь дзень, з раніцы да вечара. — Няма часу, каторы дзень ад зары да зары за касой на сенакосе. Машара; б) усю ноч, з вечара да раніцы. У кожнага салаўя, Ад зары да зары, Песня непаўторная. Танк.
Ні свет ні зара гл. свет.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)