часа́льня, ‑і, ж.
Майстэрня, дзе займаюцца часаннем воўны, ільну і пад. — Ну, так сказаць, прыходзь увечары. Я воўну з часальні прывёз... Каліна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ша́нцавы, ‑ая, ‑ае.
У ваеннай справе — які служыць для акопвання, для будовы акопаў, траншэй і пад. Шанцавая кірка.
•••
Шанцавы інструмент гл. інструмент.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
грунт (род. гру́нту) м.
1. грунт, по́чва ж.;
мя́ккі г. — мя́гкий грунт, мя́гкая по́чва;
глі́ністы г. — гли́нистый грунт, гли́нистая по́чва;
2. жив. грунт, грунто́вка;
клеявы́ г. — клеево́й грунт, клеева́я грунто́вка;
3. разг. подпо́чвенный пласт;
4. перен. (основа) по́чва;
◊ на гру́нце чаго-небудзь — на по́чве чего-л.;
не губля́ць гру́нту пад нага́мі — не теря́ть по́чвы под нога́ми;
стая́ць на цвёрдым гру́нце — стоя́ть на твёрдой по́чве;
вы́біць г. з-пад ног — вы́бить по́чву из-под ног;
нама́цваць (зандзі́раваць) г. — нащу́пывать (зонди́ровать) по́чву
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
уда́р, -ру м., в разн. знач. уда́р;
гэ́ты гадзі́ннік не баі́цца ўда́ру — э́ти часы́ не боя́тся уда́ра;
бо́мбавы ўдар — бо́мбовый уда́р;
~ры кі́рак — уда́ры ки́рок;
у. гро́му — уда́р гро́ма;
у. лёсу — уда́р судьбы́;
франта́льны ўдар — воен. фронта́льный уда́р;
штрафны́ ўдар — штрафно́й уда́р;
у. пу́льсу — уда́р пу́льса;
○ апаплексі́чны ўдар — апоплекси́ческий уда́р;
со́нечны ўдар — со́лнечный уда́р;
цеплавы́ ўдар — теплово́й уда́р;
◊ адны́м ~рам — одни́м уда́ром;
пад ~рам (быць, знахо́дзіцца) — под уда́ром (быть, находи́ться);
у. у спі́ну — уда́р в спи́ну;
ста́віць пад у. — ста́вить под уда́р
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
падда́цца, ‑дамся, ‑дасіся, ‑дасца; ‑дадзімся, ‑дасцеся, ‑дадуцца; зак.
1. каму-чаму і без дап. Уступіць знешняму ўздзеянню, націску, напору і пад. Дрэва паддалося вострай піле. □ Грыша пастукаў у дзверы галоўнага ўрача — ніхто не адгукнуўся, штурхнуў далонню — не паддаліся. Місько. // чаму. Змяніцца пад знешнім уздзеяннем. Расліны паддаліся скрыжаванню. Метал паддаўся апрацоўцы. // перан.; на што, чаму. Паверыць, згадзіцца з чым‑н. Паддалася нарэшце [Назарыха] ўгаворам. Прадала хату. Б. Стральцоў. Няхай сабе Міха брэша што хоча, а Юрка не паддасца на правакацыю і не палезе першы ў бойку. Паслядовіч. // чаму. Мець уласцівасці, якія неабходны для ажыццяўлення якога‑н. дзеяння. Паддацца расшыфроўцы. Паддацца вымярэнню.
2. каму і без дап. Уступіць у барацьбе, спаборніцтве і пад. Не паддацца ворагу. □ Ведае Сомік, што сам вінават, а паддацца бабе не хоча. Як гэта, каб яе верх быў? Крапіва. Сам.. [брыгадзір] працаваў, як вол, і мы стараліся не паддацца. Савіцкі. // каму-чаму. Падпасці пад уладу, уплыў людзей, знешніх абставін і пад. Паддацца дрэннаму ўплыву. □ Чаму я так хутка паддаўся гэтаму Кузю, раблю, што ён загадае, хаджу за ім? Жычка. // перан.; чаму. Падпасці пад уладу, уплыў якіх‑н. пачуццяў, уражанняў, фізічнага ўздзеяння і пад. Паддацца страху. Паддацца паніцы. □ [Рыгор] раптам паддаўся ваяўнічаму настрою. Гартны. А вапельная гара! А Сіняўскі гай... Хіба толькі той не паддасца чарам іх хараства, які ў харастве нічога не кеміць. Колас.
3. каму. Разм. У гульні — спецыяльна даць праціўніку выйграць. Паддацца партнёру.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Га́рчык ’гарнец; назва меры’ (Касп., Шат., памянш. ад га́рнец), га́рчык (Сл. паўн.-зах.), укр. га́рчык. Лічыцца памяншальнай формай ад га́рнец (гл.); так думае Шатэрнік (гл. пад гарнец), але можна ставіць пытанне і аб паходжанні ад гарац (гл.). Параўн. і ўкр. га́рець. Так, прынамсі, мяркуе Грынч. (гл. пад га́рець).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Падру́чны ’які знаходзіцца пад рукамі, заўсёды ёсць; які выконвае падсобную работу’ (ТСБМ). Да рука (гл.). Падру́чны (вол) ’левы вол, які «пад рукою»’ (Янк. 1), подру́чны конь (вол) ’тс’ (ТС). Рус. подру́чная лошадь ’прыпражны конь з правага боку’, дан. падру́чны (падру́шны) вол ’вол з левага боку’, укр. підру́чний (вол) ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Старшыня́ ‘кіраўнік; асоба якая старшынствуе’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Гарэц., Касп., Бяльк.), старшыня́, старшына́ ‘тс’ (Ласт.), старшына́ ‘тс’ (ТС). Вытворнае ад старшы ‘старэйшы’, формы ступені параўнання да стары (гл.). Паводле Карскага (1, 323), канчатак слова ‑іна быў заменены на ‑іня пад уплывам слоў тыпу вышыня́, шырыня́ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тэ́скаць ‘нясці нешта патайное, ды неаднаразова’ (баранав., Мілк. Сл.). З вялікай верагоднасцю суадносіцца з таска́ць (гл.) пры чаргаванні а > э ў сувязі з пераносам націску на першы склад дзеяслова шматкратнага дзеяння; пра «адноўленае» пад націскам э на месцы карэннага а гл. Карскі 1, 104; аналагічна штаны́/штэ́нікі і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прагра́ма, ‑ы, ж.
1. План дзейнасці, работ і пад. [Вулай:] — Становішча такое, што цэх ледзь укладваецца ў праграму. Шыцік. // Спец. План дзейнасці, заданне для аўтаматычнай выканання на станку, машыне і пад. Праграма для электроннай вылічальнай машыны.
2. Дакумент, у якім выкладзены асноўныя задачы і мэты, намечаныя партыяй, грамадскай арганізацыяй і пад. Праграма КПСС. □ У «Маніфесце» намечана ў агульных рысах праграма дзеянняў пралетарыяту. «Беларусь».
3. План, парадак правядзення чаго‑н. Праграма работы з’езда.
4. Сукупнасць нумароў, твораў, якія выконваюцца на канцэрце, у цырку, перадаюцца па радыё, тэлебачанні і пад. У праграме канцэрта ёсць вельмі цікавы нумар. Самуйлёнак. // Друкаваны ўказальнік нумароў, п’ес, выканаўцаў (у канцэрце, спектаклі, радыёперадачы і пад.). Бегла кідаючы позірк на прозвішчы артыстаў у праграме,.. [Казанцаў] спыніўся на адным. Васілевіч.
5. Кароткі змест курса таго ці іншага прадмета, які вывучаецца ў навучальнай установе. Праграма па гісторыі. Праграма па геаграфіі. // Сукупнасць дысцыплін, якія выкладаюцца ў навучальнай установе, на факультэце, курсе. Праграма сярэдняй школы. Праграма матэматычнага факультэта.
6. Тэма, сюжэт музычнага твора.
[Ад грэч. programma — распараджэнне, аб’ява.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)