завадне́нне, ‑я, н.
Спец. Нагнятанне, запампоўванне вады ў нафтавыя пласты з мэтай падтрымання і аднаўлення пластавага ціску.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акаркаве́нне, ‑я, н.
Спец. Змяненне абалонак раслінных клетак, у выніку якога яны становяцца непранікальнымі для вады, паветра.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ГІДРАТА́ЦЫЯ
(ад грэч. hydōr вада),
працэс далучэння вады да рэчыва (электронаў, іонаў, атамаў і малекул). Адбываецца без разбурэння ці з разбурэннем малекул вады.
Гідратацыя без разбурэння малекул вады абумоўлена электрастатычным і ван-дэр-ваальсавым узаемадзеяннямі, утварэннем каардынацыйных і вадародных сувязей. У выніку гідратацыі ўтвараюцца гідраты. Гідраты іонаў, атамаў і малекул могуць быць газападобнымі, вадкімі, цвёрдымі (гл. Крышталегідраты). Гідратацыя ў растворы — асобны выпадак сальватацыі. Найб. даследавана гідратацыя іонаў у растворах электралітаў. Адрозніваюць гідратацыю першасную — узаемадзеянне іонаў толькі з суседнімі малекуламі вады і другасную — з больш аддаленымі малекуламі. Агульная колькасць малекул вады ў гідратнай абалонцы іона можа дасягаць некалькіх соцень. Гідратацыя абумоўлівае растваральнасць рэчываў у вадзе, электралітычную дысацыяцыю, кінетыку і раўнавагу хім. рэакцый у водных растворах, адыгрывае значную ролю ў жыццядзейнасці жывых арганізмаў. Гідратацыя з разбурэннем малекул вады пашырана ў неарган. і арган. хіміі і шырока выкарыстоўваецца ў прам-сці (напр., гідратацыя аксідаў пры атрыманні сернай і азотнай кіслот, гідратацыя этылену пры сінтэзе этанолу). Працэс, адваротны гідратацыі, наз. дэгідратацыяй.
Я.М.Рахманько, С.М.Ляшчоў.
т. 5, с. 232
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
◎ Лізе́рф ’тарфяны кар’ер’ (лун., Шатал.). Няясна. Відавочна, аказіяналізм, утвораны з рэзерв ці з рэзервуар (вады).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
падагрэ́ць, -э́ю, -э́еш, -э́е; -э́ты; зак., што.
1. Крыху разагрэць.
П. суп.
2. перан. Узбудзіць, узмацніць.
П. настрой, нецярпенне.
|| незак. падаграва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. падагрэ́ў, -рэ́ву, м. (да 1 знач.; спец.) і падаграва́нне, -я, н. (да 1 знач.).
П. вады ў басейне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́варыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; зак., што.
1. Здабыць што-н. пры дапамозе кіпячэння, выварвання.
В. соль з марской вады.
2. Варкай давесці да патрэбнай ступені гатоўнасці або пераварыць (у 2 знач.).
В. мяса.
3. Кіпячэннем ачысціць ад чаго-н.
В. бялізну.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
коўш, каўша́, мн. каўшы́, каўшо́ў, м.
1. Шырокая круглая пасудзіна з ручкай для чэрпання вадкасці.
Зачэрпнуць вады каўшом.
2. Вялікае металічнае прыстасаванне ў розных механізмах для зачэрпвання, высыпання, разлівання і пад.
Ліцейны к.
К. экскаватара.
|| прым. каўшо́вы, -ая, -ае (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
азо́н, -у, м.
Газ з рэзкім пахам, злучэнне трох атамаў кіслароду, ужыв. для ачышчэння паветра, вады, а таксама ў тэхніцы.
|| прым. азо́навы, -ая, -ае.
○
Азонавая дзірка (спец.) — анамальная з’ява — змяншэнне натуральнай для дадзенай шыраты і пары года колькасці азону ў азонавым слоі атмасферы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
страпяну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.
1. Страсянуцца, мімаволі ўздрыгнуць ад страху, узрушэння і пад.
С. ад нечаканасці.
Стаіць і не страпянецца (не зварухнецца). Сэрца страпянулася (пачало біцца мацней).
2. Хуткім рухам цела абтрэсціся (разм.).
Сабака страпянуўся ад вады.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тэмперату́ра, -ы, ж.
1. Ступень нагрэтасці якога-н. цела, рэчыва; цеплавая характарыстыка.
Т. вады.
Т. паветра.
2. Ступень цеплыні чалавечага цела як паказчык стану здароўя.
Памераць тэмпературу ў дзіцяці.
3. Павышаная цеплыня цела; гарачка (разм.).
У хворага т.
|| прым. тэмперату́рны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)