Ка́ліва ’асобна ўзятая расліна, сцябліна, саломіна і інш.’ (
Ка́ліва 2 ’памінальная куцця’ (
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Verbum
анлайнавы слоўнікде́ло
1. спра́ва, -вы
де́ло укрепле́ния ми́ра спра́ва ўмацава́ння мі́ру;
на́ше де́ло пра́вое, побе́да бу́дет за на́ми! на́ша спра́ва справядлі́вая, перамо́га бу́дзе за на́мі!;
суде́бное де́ло судо́вая спра́ва;
изда́тельское де́ло выдаве́цкая спра́ва;
уголо́вное де́ло крыміна́льная спра́ва;
па́пка для дел
2. (работа) рабо́та, -ты
приня́ться за де́ло узя́цца за рабо́ту (за спра́ву);
3. (предприятие)
4. (сражение)
ра́нен в де́ле под Варша́вой ра́нены ў баі́ (у бі́тве) пад Варша́вай;
◊
в са́мом де́ле
за де́ло нездарма́, па заслу́гах;
ме́жду де́лом пры́хваткамі, перапы́нкамі;
на де́ле на спра́ве;
изве́стное де́ло
моё де́ло сторона́ мая́ ха́та з кра́ю; я тут ні пры чым;
то и де́ло раз-по́раз;
пе́рвым де́лом пе́ршым чы́нам, перш за ўсё, перш-на́перш;
пусти́ть в де́ло скарыста́ць, пусці́ць у ход;
име́ть де́ло мець дачыне́нне;
гре́шным де́лом прызна́цца, прызна́юся;
де́ло говори́ть слу́шна (до́бра, пра́ўду) каза́ць;
де́ло в шля́пе усё ў пара́дку;
гла́вное де́ло гало́ўная спра́ва;
я́сное де́ло вядо́мая рэч;
то ли де́ло і́ншая рэч;
а мне что за де́ло? а мне што да таго́?;
в чём де́ло? што тако́е?;
э́то де́ло! гэ́та до́бра!;
пло́хо де́ло ке́пскія (дрэ́нныя) спра́вы;
э́то друго́е де́ло гэ́та і́ншая рэч;
в то́м-то и де́ло у тым вось (якра́з) і спра́ва;
быть не у дел быць (стая́ць) у баку́, быць ні пры чым;
э́то де́ло его́ рук гэ́та яго́ рабо́та;
и де́ло с концо́м, и де́лу коне́ц і кане́ц, і ўсё;
де́ло хозя́йское во́ля ва́ша (твая́, яго́, яе́, іх).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
разысці́ся, разыдуся, разыдзешся, разыдзецца;
1.
2. Прайсці па розных дарогах, не сустрэўшыся, не заўважыўшы адзін другога.
3. Спыніць якія‑н. сувязі, знаёмства з кім‑н., парваць адносіны з кім‑н.
4. Раздзяліцца на некалькі частак, ліній, напрамкаў, што выходзяць з аднаго месца.
5. Раз’ехацца, рассунуцца ў бакі, утварыўшы прамежак.
6. Аказацца распраданым, раскупленым.
7. Распаўсюдзіцца, расплыцца па паверхні чаго‑н., у чым‑н.
8. Паступова рассеяцца, знікнуць.
9.
10. Прывыкнуць да хады; перастаць адчуваць стому ад хады.
11.
12.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ды 1,
I.
1. Ужываецца для сувязі аднародных у сэнсавых адносінах членаў сказа і сказаў; адпавядае па значэнню злучніку «і».
2. Ужываецца для сувязі паслядоўных паведамленняў, звязаных адзінствам накіраванасці дзеяння.
II.
1. Злучае процілеглыя члены сказа і сказы; блізкі па значэнню да злучнікаў «але», «аднак».
2. Злучае члены сказа і сказы з узаемным выключэннем і значэннем неадпаведнасці.
III.
1. Далучае сказы і члены сказа, якія дапаўняюць, паясняюць ці падагульняюць выказаную раней думку.
2. Ужываецца пры нечаканых пераходах да другіх падзей, якія завяршаюць папярэднія выказванні.
3. Далучае пры пералічэнні члены сказа з супраціўна-ўзмацняльным значэннем.
•••
ды 2,
Ужываецца ў пачатку сказа для ўзмацнення выразнасці выказвання.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тот
1.
с того́ вре́мени з таго́ ча́су;
тем вре́менем тым ча́сам;
по ту сто́рону па той бок;
в тот же день таго́ ж дня;
он тепе́рь не тот ён цяпе́р не той;
2. / то
то бы́ло вчера́, а э́то сего́дня то́е было́ ўчо́ра, а гэ́та сёння;
то был мой това́рищ гэ́та быў мой тава́рыш;
то бы́ли взро́слые, а э́то де́ти там былі́ даро́слыя, а гэ́та дзе́ці;
то ве́тер шуме́л, а э́то во́лки во́ют тады́ ве́цер шуме́ў, а гэ́та ваўкі́ вы́юць;
3. а) в составе сложных союзов;
в то вре́мя как у той час як, тым ча́сам як;
с тех пор как з таго́ ча́су як, з той пары́ як;
по́сле того́ как пасля́ таго́ як;
пе́ред тем как пе́рад тым як;
всле́дствие того́ что у вы́ніку таго́ што;
для того́ что́бы для таго́ каб;
до того́ что да таго́ што;
с тем что́бы з тым каб;
несмотря́ на то что нягле́дзячы на то́е што; б) в составе словосочетаний, связывающих части высказывания;
вме́сте с тем ра́зам з тым;
пе́ред тем пе́рад тым;
к тому́ же апро́ч (апрача́) таго́;
кро́ме того́ апро́ч (апрача́) таго́;
сверх того́ звыш таго́;
со всем тем з усі́м тым;
при всём том пры ўсім тым;
ме́жду тем між тым;
тем са́мым тым са́мым;
◊
не без того́ не без таго́;
и без того́ і без таго́;
не то, чтоб… не то́е, каб…;
де́ло в том спра́ва ў тым;
тем лу́чше тым лепш;
тем бо́лее тым больш;
тем вре́менем тым ча́сам;
тем не ме́нее тым не менш;
как бы то ни́ было як бы там ні было́;
того́ и гляди́ так і глядзі́ (чака́й);
и тому́ подо́бное (сокращённо и т. п.) і да таго́ падо́бнае (сокращённо і да т. п.);
тому́ наза́д таму́;
тому́ (бу́дет) три го́да, как… таму́ бу́дзе тры гады́, як…;
тот или ино́й (друго́й) той ці і́ншы;
на тот свет на той свет;
(да) и то сказа́ть ды і
то да сё то́е ды сёе;
ни с того́ ни с сего́ без дай прычы́ны;
ни то ни сё ні то́е ні сёе, ні вы́плюнуць ні праглыну́ць;
нет того́, что́бы… няма́ таго́, каб…;
Федо́т, да не тот той, ды не той; Са́ўка, ды не ў тых са́нках; та́я зязю́ля, ды не так куку́е.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прыня́ць, прыму, прымеш, прыме;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спусці́ць, спушчу, спусціш, спусціць;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
той, таго́,
1. Паказвае на асобу ці прадмет, якія знаходзяцца не перад вачамі, не побач, а аддалены ў прасторы і часе, як падобныя ім;
2. Паказвае на прадмет ці асобу, што вылучаецца з ліку іншых.
3. Паказвае на які‑н. прадмет, асобу, пра якія гаварылася раней.
4.
5. Паказвае на вядомую ўжо асобу ці прадмет.
6. Іменна ён, не іншы, гэты ж самы (звычайна ў спалучэннях «той жа», «той самы», «той жа самы»).
7. Уваходзіць у састаў: а) складаных злучнікаў: «дзякуючы таму што», «з прычыны таго што», «да таго што», «да тых пор пакуль», «за тое што», «у той час як», «нягледзячы на тое што», «пасля таго калі» і інш.; б) словазлучэнняў, звычайна пабочнага характару, якія звязваюць розныя часткі выказвання: «апрача таго», «акрамя таго», «разам з тым», «між тым» і інш.
8. то́е,
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чы́сты, ‑ая, ‑ае.
1. Незабруджаны, незапэцканы.
2.
3. Звязаны з тым, што не вельмі пэцкае, брудзіць, з тым, што патрабуе майстэрства, умення.
4. Які мае адкрытую, нічым не занятую паверхню.
5. Без пабочных дамешак ці з невялікімі дамешкамі.
6. Выразны, без шумаў, без дадатковых гукаў.
7. Правільны, які адпавядае пэўным нормам, правілам (пра мову, склад і пад.).
8.
9.
10. Які застаецца пасля вылічэння чаго‑н.
11.
12.
13. Не звязаны з практычным прымяненнем;
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Калду́н 1 ’вядзьмар, чараўнік’ (
Калду́н 2 ’Plica polonica, спецыфічная хвароба, якую раней лячылі праз запушчэнне каўтуна’ (
Калду́н 3 ’варэнік з мясам або з грыбамі’ (
Калду́н 4 ’страўнік’ (
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)