ГУ КАЙЧЖЫ́

(каля 344, г. Усі, Кітай — каля 406),

кітайскі жывапісец і тэарэтык мастацтва. Яго творчасць увасабляе канфуцыянскія ідэі маральнага ўдасканалення (гл. Канфуцыянства). Скруткі Гу Кайчжы, вядомыя па пазнейшых копіях, складаюцца з асобных дыдактычных паводле зместу жанравых сцэн (часам на фоне пейзажу); павольная рытміка ліній звязвае вытанчана акрэсленыя фігуры ў выразныя групы («Павучанне прыдворным дамам», 9 жанравых сцэн, копія 6 ст.; цыкл «Легенда пра фею ракі Ло», копіі 10—11 ст.).

т. 5, с. 524

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ната́цыя ​1, ‑і, ж.

Настаўленне, павучанне. Ваўчок лаяў сябе ў думках: «Зноў даў магчымасць чытаць сабе натацыю, як хлапчуку якому, замест таго, каб рашуча спыніць усё гэта». Хадкевіч. І [бацька] пачаў натацыю: «Не будзе толку!.. Не выйдзе з цябе чалавека!.. Не хочаш мяне слухаць, ідзі куды хочаш!» Грамовіч.

[Ад лац. notatio — заўвага.]

ната́цыя ​2, ‑і, ж.

Спец. Сістэма ўмоўных пісьмовых знакаў, памет, якія прыняты ў якой‑н. галіне дзейнасці. Шахматная натацыя.

[Ад лац. notatio — заўвага.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Мара́ль ’правілы, нормы паводзін людзей у адносінах паміж сабой’, ’павучальны вывад з чаго-небудзь’, ’павучанне, натацыя’ (ТСБМ, Растарг.). Паводле Крукоўскага (Уплыў, 77), запазычана з рус. мовы. Аднак яшчэ ст.-бел. моральный ’маральны’ (XVII ст.) са ст.-польск. moralny. Паланізмамі з’яўляюцца бел. марал ’мараль’ (Яруш.) і мара́льнасць з польск. moralność ’тс’. Усе праз франц. moral прыйшлі з лац. moralis ’які датычыць звычак’ (SWO, 491).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Наказа́нне ’пакаранне’ (уздз., Жд. 1). Відаць, запазычана з рус. наказание ’тс’ або праз ц.-слав., дзе са ст.-слав. наказание ’настаўленне, павучанне, пабуджэнне, выпрабаванне’ (Саднік, Айцэтмюлер, Handwörterbuch, 60), на аснове чаго развілося значэнне ’распараджэнне, пакаранне’, ’загад’. Усё да *kazati, гл. казаць, наказаць, параўн.: Прыедзь, накажы, каб хлеб прывязлі (= загадай, Сл. ПЗБ, 150) і балг. радоп. наказ ’мука, наказание, напружаная праца да зморы’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

мара́ль

(фр. morale, ад лац. moralis = які датычыць звычаяў)

1) сукупнасць прынцыпаў і норм паводзін людзей у грамадстве;

2) павучальны вывад з чаго-н. (напр. м. байкі);

3) перан. павучанне, настаўленне.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

назида́ние ср., книжн. навуча́нне, -ння ср., павуча́нне, -ння ср.; (наставление) настаўле́нне, -ння ср.; (наука) наву́ка, -кі ж.;

в назида́ние кому́ на наву́ку каму́, для навуча́ння каго́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

увеща́ние ср.

1. угаво́рванне, -ння ср., угаво́ры, -раў, ед. угаво́р, -ру м.; перако́нванне, -ння ср.; ра́джанне, -ння ср.

1. навуча́нне, -ння ср., павуча́нне, -ння ср.; см. увеща́ть;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ната́цыя​I ж. разм. (настаўленне, павучанне) Verwéis m -es, -e, Stráfpredigt f -, -en; Stándpauke f -, -n;

◊

чыта́ць ната́цыі каму-н. j-m die Leviten [-´vi:-] lesen*; éine Stráfpredigt hálten*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

нравоуче́ние ср. (мораль) мара́ль, -лі ж.; (наставление) навуча́нне, -ння ср., павуча́нне, -ння ср.; (нотация) ната́цыя, -цыі ж.;

нравоуче́ние в ба́сне мара́ль у ба́йцы;

чита́ть нравоуче́ния чыта́ць ната́цыі (мара́ль);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Morál

f -

1) мара́ль, мара́льнасць

gégen die ~ verstóßen* — паруша́ць мара́ль

2) разм. мара́ль, павуча́нне; ната́цыя

j-m ~ prédigen — чыта́ць каму́-н. ната́цыі [мара́ль]

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)