сантыме́тр, ‑а, м.
1. Адзінка вымярэння даўжыні ў метрычнай сістэме мер, роўная адной сотай долі метра. [Парфенчык] любаваўся сасоначкамі, якія ўзняліся ўжо на вышыню дзесяці-пятнаццаці сантыметраў. Шчарбатаў.
2. Істужка або лінейка з нанесенымі на яе дзяленнямі на сантыметры. Зіна ўзяла сантыметр і пачала мераць. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Метр, ме́тар, ме́тра, мэтар, мэтр, мэтра ’адзінка даўжыні, роўная 100 см, ёмістасці, роўная 100 кг, аб’ёму, роўная 1 м³’, ’вымяральная лінейка даўжынёй у 1 м’ (ТСБМ, Сцяц., Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Гом., Ян.; свісл., Шатал.; Сл. Брэс.; кам., Хрэст. дыял.). З рус. метр і польск. metr, якія з франц. mètre < лац. metrum < ст.-грэч. μέτρον ’мера’ (Фасмер, 2, 611).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паўтара́, м. і н.; паўтары́, ж., ліч. кольк.
Адзін з палавінай. Паўтара метра. Паўтара рубля. □ Сяло расцягнулася ў адну доўгую лінію кіламетра на паўтара. Колас. Ад будкі, у якой жыве Сцяпан Птах, паўтары вярсты да станцыі і вярста да мястэчка. Навуменка.
•••
Ні два ні паўтара гл. два.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
этало́н
(фр. étalon)
1) дакладны ўзор устаноўленай адзінкі вымярэння (напр. э. вагі, э. метра);
2) перан. узор, стандарт для параўнання з чым-н. (напр. э. прыстойнасці).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
...метр, ‑а, м.
Другая састаўная частка складаных слоў, якія абазначаюць: 1) працягласць у столькі метраў ці ў такую частку метра, колькі паказана ў першай частцы слова, напрыклад: кіламетр, сантыметр і інш.; 2) прыбор, інструмент для вымярэння таго, што паказана ў першай частцы слова, напрыклад: тэрмометр, каларыметр; 3) спецыяліста ў галіне навукі, назва якой канчаецца на ...метрыя, напрыклад: геометр.
[Фр. mêtre, ад грэч. metron — мера.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сантыме́тр
(фр. centimetre, ад лац. centum = сто + гр. metreo = мераю)
1) адзінка вымярэння даўжыні, роўная сотай долі метра;
2) лінейка або стужка з дзяленнямі на сантыметры.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
а́нгстрэм
[шв. A. Angström = прозвішча шв. фізіка і астранома (1814—1874)]
адзінка вымярэння даўжыні, роўная адной дзесяцімільярднай долі метра; прымяняецца ў оптыцы для вымярэння даўжыні светлавых хваль.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ло́каць, ‑кця; мн. локці, ‑цяў; м.
1. Месца згібу рукі, дзе злучаецца плечавая косць з касцямі перадплечча. Глыбока ўздыхнуўшы, Чарнавус .. паставіў на калені локці і апусціў на далоні сваю жорсткую бараду. Кулакоўскі. Хвіліну .. [Максім і Васіль] ішлі моўчкі, датыкаючыся адзін аднаго локцямі. Шамякін. // Частка рукава, якая аблягае гэта месца. Падраны локаць.
2. Старадаўняй мера даўжыні, роўная прыблізна 0,5 метра.
•••
Кусаць (сабе) локці гл. кусаць.
Пачуццё локця гл. пачуццё.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
этало́н, ‑а, м.
1. Дакладны ўзор устаноўленай адзінкі вымярэння. Эталон метра. // Вельмі дакладны вымяральны прыбор, прызначаны для праверкі іншых такіх прыбораў.
2. перан. Кніжн. Узор, стандарт для параўнання з чым‑н. «Ляўкоўскія» вершы Купалы сталі для творчай моладзі эталонам. Ярош. Было боязна разбурыць новай сустрэчай тое хвалюючае дзіцячае ўяўленне аб чалавеку, які ў сэрцы працягваў жыць эталонам хараства, розуму, душэўнай тонкасці і абаяльнасці. Хадановіч.
[Фр. étalon.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АНАКРУ́ЗА, анакруса (грэч. anakrusis літар. адштурхоўванне),
слабыя (ненаціскныя) склады перад першым метрычным націскам. У сілабатанічным вершаскладанні ў залежнасці ад метра анакруза бывае нулявая (харэй, дактыль), 1-складовая (ямб, амфібрахій) і 2-складовая (анапест). Унутраная структура роднасных памераў (1- і 2-складовых) аднолькавая, адрозніваюцца толькі анакрузы, што паказвае на яе рытмічнае значэнне. На гэтым заснаваны радковыя лагаэды — 2- і 3-складовыя памеры з раўнамерным чаргаваннем анакрузы (напр., у паэмах Я.Купалы «Яна і я», «Безназоўнае»). Анакруза часам наз. звышсхемныя ненаціскныя склады на пачатку вершаваных радкоў.
т. 1, с. 332
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)