Comes facundus in via pro vehiculo est (Publilius)

Красамоўны спадарожнік у дарозе ‒ той жа экіпаж.

Красноречивый спутник в пути ‒ тот же экипаж.

бел. Добры таварыш — палова шляху. Ідзеш удваіх — дарога карацейшая.

рус. Разговор дорогу коротает. Умный товарищ ‒ половина дороги. Одному ехать ‒ и дорога длинная.

фр. Bon compagnon de voyage fait les lieues courtes (Хороший спутник делает вёрсты короче).

англ. A road-companion with plenty to say is as good as a coach (Разговорчивый спутник, что карета).

нем. Auf der Reise ein guter Gefährte ist so gut, wie ein Pferd (В путешествии хороший попутчик так хорош, как и лошадь).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Prius quam incipias, consulto, et ubi consulueris, mature factu opus est

Перш чым пачаць, абдумай, калі абдумаеш, варта паспяшыць.

Прежде чем начать, обдумай, когда обдумаешь, следует поторопиться.

бел. Каш раіш суседу, то абмазгуй да следу. У разумней галавы сто рук.

рус. Думай медленно, работай быстро. Решай не торопясь, решишь, не медли. Не спеши языком, торопись делом. Сперва думай, а принялся, так делай.

фр. Réfléchir à deux fois (Поразмыслить/подумать дважды).

англ. Think before you leap (Думай прежде, чем прыгать).

нем. Erst wägen, dann wagen (Сначала взвесить, затем решиться). Geht Überlegung vor, folgt keine Reue nach (Если предшествует обдумывание, то не последует раскаяние).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Ad poenitendum properat, cito qui judicat

Хто хутка вырашае, хутка каецца.

Кто быстро решает, скоро кается.

бел. Хто спяшыць, той людзей смяшыць. Спехам нарабіў смеху.

рус. Прытко бегают, так часто падают. Поспешишь ‒ людей насмешишь. Скорость нужна, поспешка вредна. Кто на борзом коне жениться поскачет, тот скоро поплачет. Скоро хорошо не родится. Скорый поспех ‒ людям на смех.

фр. Qui trop se hâte reste en chemin (Кто слишком торопится, остаётся на дороге).

англ. Second thoughts are best (Вторые мысли лучше). Fool’s haste is no speed (Спешка дурака ‒ не скорость).

нем. Eilen tut nicht gut (Спешить ‒ не хорошо/не к добру).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Galeatum sero duelli poenitet

Узброенаму/са шлемам на галаве позна шкадаваць аб вайне.

Вооружённому/со шлемом на голове поздно сожалеть о войне.

бел. Калі з роду баравік, то лезь, браце, у кошык. Не даўшы слова ‒ крапіся, а даўшы ‒ дзяржыся. Калі ўлез у дугу, не кажы: не магу.

рус. Назвался груздем, полезай в кузов. Взялся за гуж, не говори, что не дюж.

фр. Quand le vin est tiré il faut le boire (Когда вино налито, его надо пить).

англ. In for a penny, in for a pound (Как ввязался за пени, иди и за фунт).

нем. Wenn schon, denn schon (Делать так делать).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

вось², часц. указ.

1. Ужыв. для ўказання на ўсё, што знаходзіцца або адбываецца ў непасрэднай блізкасці, непасрэдна перад вачамі або нібы перад вачамі.

Вось і наш аўтобус.

Вось тут прысядзем.

Вось гэтыя рэчы.

2. Ужыв. для ўказання на паслядоўную змену падзей, з’яў і пад., на раптоўнае і нечаканае іх паяўленне.

Усё сціхла, але вось зноў пачуўся нейкі шум.

3. Ужыв. пры выкананні якіх-н. эмоцый у клічных сказах разам з указаннем на прадмет, з’яву.

Ах, вось які ён чалавек!

Вось здарэнне дык здарэнне!

4. У спалучэнні з пытальным займеннікам і прыслоўем надае ім сэнс указання на што-н. у адпаведнасці з іх знач. (з націскам на слове «вось»).

Вось што я вам скажу.

Вось у чым сутнасць.

Вось якая справа.

Вось куды трапіў.

5. Ужыв. для большай выразнасці, звычайна ўзмацняючы, падкрэсліваючы значэнне наступнага слова.

Вось вы мне і патрэбны.

Вось і я пра гэта кажу.

6. Ужыв. замест звязкі пры іменным выказніку.

Добрасумленная і высокапрадукцыйная праца — вось гарантыя нашых поспехаў.

◊

Вось-вось (разм.) —

1) вось іменна, менавіта так;

2) зараз, неўзабаве.

Бацька вось-вось павінен прыйсці.

Вось вам! — атрымай(це) па заслугах.

Вось дык (разм., іран.) — ужыв. для выражэння агульнай ацэнкі чаго-н.

Вось дык гулец!

Вось дык сіла!

Вось...дык (разм.) — афармляе сказ са знач. ацэнкі або вялікай ступені праяўлення чаго-н.

Вось спецыяліст дык спецыяліст!

Вось стараецца дык стараецца!

Вось і — ужыв. пры ўказанні на завяршэнне чаго-н., наступленне чаго-н. жаданага, чаканага.

Вось і прыйшлі.

Вось і мы.

Вось і ўсё (ужыв. пры заканчэнні гаворкі ў знач. больш няма чаго дадаць).

Вось табе і... (разм.) — пачынае гаворку пра тое, што аказалася не такім, як чакалася.

Вось табе і адпачылі!

Вось табе і свята!

Вось табе і на або вось табе і раз або вось табе і маеш (разм.) — вокліч з выпадку чаго-н. нечаканага, выказванне здзіўлення, расчаравання.

Вось так — ужыв. пры выказванні пагарды, знявагі.

Вось яно што! або вось яно як! — выражэнне здзіўлення або ўразумення.

Вось яшчэ! (разм.) — ужыв. пры адмаўленні чаго-н., пры нязгодзе з чым-н. або пры адмоўных адносінах да чаго-н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

слу́хаць, -аю, -аеш, -ае; незак.

1. каго-што. Накіроўваць слых на што-н.

С. музыку.

2. што. Публічна разглядаць (судовую справу; афіц.).

С. справу аб разводзе.

3. каго-што. Вывучаць што-н. наведваючы лекцыі.

С. курс уводзін у мовазнаўства.

4. каго-што. Даследаваць шляхам выслухвання стан і работу якога-н. унутранага органа.

Доктар уважліва слухаў сэрца.

С. хворага.

5. каго-што. Слухацца каго-н., выконваць чые-н. загады, рабіць так, як хто-н. раіць.

Слухай, што бацька гаворыць.

Трэба с. старэйшых.

Вучні павінны с. настаўніка.

6. заг. слу́хай(це). Ужыв. ў пачатку размовы як зваротак для таго, каб прыцягнуць увагу (разм.).

Слухай, яшчэ я не закончыла, а ты сваё працягваеш.

7. 1 ас. адз. цяпер. слу́хаю, часц. Адказ (пераважна вайскоўцаў) на якое-н. распараджэнне, які абазначае, што яно будзе выканана.

|| зак. праслу́хаць, -аю, -аеш, -ае; -аны (да 1, 3 і 4 знач.) і паслу́хаць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. слу́ханне, -я, н. (да 1—3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

хто, каго́, каму́, каго́, кім, (аб) кім, займ.

1. пыт. Абазначае агульнае пытанне аб жывых істотах і пра стан каго-н.

Хто ідзе? Хто гэта? Каго ты прывёў?

2. Ужыв. ў знач. вылучальных або ўказальных займеннікаў: «каторы», «той».

Мала хто ўмеў так бегаць.

Многа зробіць, хто рана ўстане.

3. неазнач. Хто-небудзь, хтосьці (разм.).

Каб хто чуў, што ён гаварыў.

4. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы.

У таго добрыя вынікі, хто стараецца працаваць.

5. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы (пераважна пры наяўнасці ў галоўным сказе суадноснага слова «той»).

Хто пытае — той не блудзіць (прыказка). Хто сам на працы гарыць, той і людзям свеціць (прыказка).

6. адносны. Падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы; па знач. адпавядае слову «каторы».

Сабраліся ўсе тыя, хто разам ваяваў.

7. адносны. У спалучэнні з часціцай «ні» пачынае даданы ўступальны сказ.

Мы яго чакаем, хто б ён ні быў.

8. Ужыв. ў размеркавальным знач. пры супастаўленні членаў сказа і сказаў у знач.: «адно..., другое».

Хто спаў, а хто чытаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

хоць

1. союз уступ. хоть;

х. забі́ яго́, нічо́га не по́мніць — хоть убе́й его́, ничего́ не по́мнит;

2. союз уступ. хоть, хотя́; (с оттенком ограничения — ещё) пусть, пуска́й;

х. і стары́, але бадзёры — хоть (хотя́) и стар, но бодр;

х. ён і не асаблі́ва ду́жы, але́ зато́е спры́тны — хоть (хотя́, пуска́й, пусть) он и не осо́бенно силён, но зато́ ло́вок;

ён вучы́ўся до́бра, х. ча́ста хварэ́ў — он учи́лся хорошо́, хотя́ ча́сто боле́л;

3. союз уступ. хоть;

х. так, х. гэ́так — ім усё ро́ўна — хоть так, хоть э́так — им всё равно́;

4. союз противит. хоть, хотя́;

ве́дае, х. і не прызнае́цца — зна́ет, хоть (хотя́) и не признаётся;

5. частица усил. (даже) хоть;

пайду́ х. за́раз — пойду́ хоть сейча́с;

6. частица выделительная (к примеру, например) хоть;

узя́ць х. гэ́ты вы́падак — взять хоть э́тот слу́чай;

7. частица усил. (с относ. мест.) хоть;

х. які́-не́будзь — хоть како́й-нибудь;

х. што-не́будзь — хоть что́-нибудь;

8. частица усил. (с частицей бы) хоть, хотя́;

х. бы дождж прайшо́ў — хоть бы (хотя́ бы) дождь прошёл;

◊ х. бы і так — хоть (хотя́) бы и так;

х. калі́ — в любо́е вре́мя; всегда́; когда́ уго́дно;

х. куды́ — в знач. сказ. хоть куда́;

х. бы што — а) хоть бы что́; б) в знач. сказ. нипочём;

х. шаро́м пакаці́ — хоть шаро́м покати́;

х. завалі́ся — хоть завали́сь;

х. памры́ — хоть умри́;

х. ваўко́ў ганя́й — соба́чий хо́лод;

х. во́ўкам вый — хоть во́лком вой;

х. кол на галаве́ чашы́ — хоть кол на голове́ теши́;

х. гвалт крычы́ — хоть карау́л кричи́;

(цёмна) х. во́ка (во́чы) вы́калі — (темно́) хоть глаза́ вы́коли;

х. іго́лкі збіра́й — хоть иго́лки собира́й;

х. касо́ю касі́ — хоть косо́й коси́;

х. гаць гаці́ — хоть пруд пруди́;

х. у дамаві́ну кладзі́ — хоть в гроб клади́;

х. ба́чыць во́ка, ды даста́ць далёка — погов. хоть ви́дит о́ко, да зуб неймёт

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ігра́ць несов., в разн. знач. игра́ть;

і. на цымба́лах — игра́ть на цимба́лах;

і. вальс — игра́ть вальс;

◊ кроў ігра́е — кровь игра́ет;

і. на руку́ — игра́ть на́ руку;

і. на не́рвах — игра́ть на не́рвах;

і. у адну́ ду́дку — дуде́ть в одну́ дуду́ (ду́дку);

кі́шкі марш ігра́юць — живо́т подвело́;

і. пе́ршую (другу́ю) скры́пку — игра́ть пе́рвую (втору́ю) скри́пку;

і. ро́лю — игра́ть роль;

як дуду́ надзьму́ць, так дуда́ і ігра́е — посл. куда́ ве́тер ду́ет

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

па́лка I сущ., ж. па́лка; (для опоры при ходьбе — ещё) трость;

апіра́цца на ~ку — опира́ться на па́лку (на трость);

◊ устаўля́ць ~кі ў ко́лы — вставля́ть па́лки в колёса;

з-пад па́лкі — из-под па́лки;

п. з двума́ канца́мі — па́лка о двух конца́х;

перагну́ць ~ку — перегну́ть па́лку;

не кі́ем, дык па́лкай — погов. не мытьём, так ка́таньем

па́лка II нареч. стра́стно, пы́лко, пла́менно; горячо́;

п. гавары́ў прамо́ўца — стра́стно (пы́лко, пла́менно) говори́л ора́тор

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)