Verbum

няўча́сны, -ая, -ае.

1. Які наступіў вельмі рана; заўчасны.

Няўчасная смерць.

2. Які адбываецца ў непадыходзячы момант.

Н. сум.

|| наз. няўча́снасць, -і, ж.

няха́й, часц. і злуч.

1. часц. Утварае загадны лад дзеяслова са знач. загаду, неабходнасці, заахвочвання.

Н. працуюць.

Н. звіняць з расою косы.

2. часц. У спалучэнні з часціцай «бы» выражае дапушчэнне з адценнем пажадання магчымасці дзеяння, якое не адбылося.

Н. бы самі так папрацавалі.

3. часц. У сказах з дзеясловамі загаднага ладу ўзмацняе пажаданне (разм.).

Н. ты згары!

4. злуч. уступальны. Хоць; нягледзячы на тое, што.

Задача н. цяжкая, але выканальная.

◊

Няхай бог крые (мінуе, ратуе, бароніць) (разм.) — ужыв. як пажаданне пазбаўлення ад чаго-н. непрыемнага.

Няхай яго (яе, іх, цябе, вас) немач (разм.) — праклён са знач. «чорт яго (яе, іх, цябе, вас) бяры».

няхва́тка, -і, ДМ -тцы, ж.

1. каго-чаго. Адсутнасць каго-, чаго-н. у неабходнай колькасці; недахоп чаго-н.

Н. часу.

Н. спецыялістаў.

2. чаго і ў чым. Адсутнасць дастатковых сродкаў для існавання; нястача.

Яны не ведаюць няхваткі ў прадуктах харчавання.

няхо́джаны, -ая, -ае.

Такі, па якім не хадзілі, не ходзяць.

Няходжаныя мясціны.

няцо́тны, -ая, -ае.

Які не дзеліцца на два.

Н. лік.

нячу́тны, -ая, -ае.

Такі, што не робіць шуму; якога не чуваць зусім, вельмі ціхі.

Прайсці нячутнымі крокамі.

|| наз. нячу́тнасць, -і, ж.

нячы́сты, -ая, -ае.

1. Брудны, неахайны.

Н. пакой.

2. Неаднародны, з дамешкамі чаго-н.; забруджаны.

Нячыстая вада.

3. Неахайна выкананы, неакуратны (разм.).

Нячыстая апрацоўка.

4. Невыразны, не зусім дакладны, правільны (пра гукі, выказванне думак; разм.).

Н. голас.

5. перан. Які не вызначаецца сумленнасцю, здольны да махлярства; заснаваны на махлярстве.

Нячыстая справа.

6. Звязаны са злым духам, чараўніцтвам; д’ябальскі (разм.).

Нячыстае месца.

7. у знач. наз. нячы́сты, -ага, м. Злы дух, чорт.

Вось табе і смяльчак, а нячыстага баіцца.

◊

Нячыстая сіла (разм.) — чорт, д’ябал.

Нячысты дух — чорт, д’ябал, нячысцік.

|| наз. нечыстата́, -ы́, ДМ -стаце́, ж. (да 1—5 знач.).

нячы́сцік, -а, мн. -і, -аў, м. (разм.).

У народных павер’ях: нячыстая сіла, чорт.

нячэ́паны, -ая, -ае.

Тое, што і нечапаны.

нячэ́саны¹ гл. нечасаны¹.