Verbum

сябе́, ДМ сабе́, Т сабо́й (сабо́ю), займ. зваротны.

Указвае на адносіны дзеяння да таго, хто яго ўтварае (дзейніка), адпавядаючы па сэнсе асабовым займеннікам любой асобы і ліку.

Расказаць пра с.

Паставіць сабе многа задач.

Размеркаваць паміж сабою.

Думаць пра с.

◊

Выйсці з сябе — раззлавацца.

Замкнуцца ў сабе — адасобіцца ад іншых.

Не па сабе каму (разм.) — няёмка (пра стан збянтэжанасці, разгубленасці і пад.).

Па сабе (разм.) — па сваім гусце.

Сам не ў сабе (разм.) — пра таго, хто страціў душэўны спакой.

У сябе хто (разм.) — у сваім доме, пакоі і пад.

уда́р, -у, мн. -ы, -аў, м.

1. Моцны рэзкі штуршок, сутыкненне з кім-, чым-н. з сілай.

Гэты гадзіннік не баіцца ўдараў.

Нанесці ў.

У. электрычнага току.

2. Гук (звон, трэск, грукат) ад такога штуршка, а таксама наогул адрывісты гук, стук.

У. гадзінніка.

У. грому.

3. перан. Імклівы напад, атака.

Флангавы ў.

Штыкавы ў.

4. перан. Непрыемнасць, нечаканае гора, бяда.

Перажыць нечаканы ў.

У. лёсу.

5. Кровазліццё ў мозг; апаплексія.

Апаплексічны ў.

6. чаго. Пра біццё сэрца, пульсу.

◊

Пад удар (ставіць) каго-што (разм., неадабр.) — у небяспечнае становішча.

Пад ударам (быць, знаходзіцца) — у небяспечным становішчы.

хварэ́ць, -э́ю, -э́еш, -э́е; незак.

1. на што, чым і без дап. Быць хворым на якую-н. хваробу.

Х. на туберкулёз.

Х. шкарлятынаю.

Ён доўга хварэў.

2. перан., за каго-што. Трыво́жыцца, непакоіцца аб кім-, чым-н.

Х. за работу.

3. на што. Мець дрэнную схільнасць да чаго-н.

Х. на гультая.

4. перан., за каго-што. Хвалявацца за чые-н. поспехі (спартсмена, спартыўнай каманды, артыста і пад.; разм.).

Х. за сваю каманду.

◊

Хварэць на пана —

1) доўга спаць, вылежвацца;

2) весці сябе высакамерна, фанабэрыста, выяўляючы нечаканыя звычкі, імкненне да раскошы і пад.

шкада́.

1. безас., у знач. вык., каго-чаго або з інф. Пра пачуццё жалю, спагады і пад. да каго-, чаго-н.

Ш. хворай сястры.

Ш. глядзець на яго.

2. безас., у знач. вык., чаго або з інф. Пра нежаданне аддаць, страціць і пад. што-н.

Мне нічога не ш. для вас.

Гадка з’есці і ш. кінуць (прымаўка).

3. безас., у знач. вык., са злучнікамі «што», «калі» ці без іх. Даводзіцца пашкадаваць.

Ш., што яны не прыедуць.

4. у знач. пабочн. сл. На жаль.

З’ездзіць бы, ды, ш., часу няма!

наме́сці, -мяту́, -мяце́ш, -мяце́; -мяцём, -мецяце́, -мяту́ць; намёў, -мяла́, -мяло́; намяці́; -ме́цены; зак., чаго.

1. Падмятаючы, сабраць у нейкай колькасці.

Н. кучу смецця.

2. Нанесці, надзьмуць ветрам (пра пыл, снег і пад.).

Н. гурбы снегу.

|| незак. намята́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

напа́д, -у, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.

1. Хуткае дзеянне, накіраванае на каго-, што-н. для захопу, грабяжу, забойства і пад.

Адбіць н. ворага.

2. Абвінавачанні, папрокі, з якімі выступаюць супраць каго-, чаго-н.

Яму давялося выслухаць напады крытыкаў.

нараўне́ і наро́ўні, прысл.

1. На адной лініі, на адной вышыні, глыбіні і пад., з роўнай сілай, скорасцю і г.д.

Спартсмены беглі н.

2. у знач. прыназ. Аднолькава з кім-, чым-н., на роўных умовах, правах.

Жанчыны працуюць н. з мужчынамі.

насу́нуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -нься; зак.

1. Рухаючыся, наблізіцца да каго-, чаго-н.

Хмара насунулася.

2. перан. Надысці, наблізіцца (пра час, падзеі і пад.).

Ноч насунулася.

3. Ссунуўшыся, закрыць сабой што-н.

Хустка насунулася на лоб.

|| незак. насо́ўвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

наўскася́к, прысл. і прыназ.

1. прысл. У бок ад прамога напрамку, па дыяганалі; коса.

Прыбіць дошку н.

2. прыназ. з Р. Ужыв. для ўказання на прадмет, пад вуглом да якога што-н. размяшчаецца або рухаецца.

Н. стала лягла квяцістая сурвэтка.

нахлы́нуць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -не; зак.

1. Імкліва набегчы, нацячы ў вялікай колькасці.

Нахлынула хваля.

2. перан. Раптоўна прыйсці, набегчы, з’явіцца ў вялікай колькасці.

Нахлынуў натоўп.

3. перан. Узнікнуць, з’явіцца (пра думкі, пачуцці і пад.).

Нахлынулі ўспаміны.