абнаві́цца, ‑наўлюся, ‑новішся, ‑новіцца; зак.

1. Набыць выгляд новага, зрабіцца нібы новым. Снег выпаў пасля ночы. Памаладзеў, абнавіўся свет. Адамчык. // перан. Зноў зрабіцца свежым, моцным; ажывіцца. Цела маё нібы абнавілася, такое яно стала свежае і моцнае. Карпюк.

2. Папоўніўшыся новым, змяніцца. Абнавіўся склад праўлення калгаса.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

адва́жны, ‑ая, ‑ае.

Які не баіцца небяспекі; смелы, рашучы, бясстрашны. Адважны чалавек. Адважны мараплавец. Адважныя сыны Радзімы. □ Адважныя людзі Савецкай краіны Пайшлі ў наступленне на тайны прыроды. Колас. [Маці:] — Пойдзеш ты у свет і людзі Хадою адважнай, Прад табою слацца будзе Край наш неабсяжны. Купала.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

згні́сці і згніць, згнію, згніеш, згніе; згніём, згніяце.

1. Стаць гнілым, распасціся ў працэсе гніення. Сена згніло пад дажджом. □ Хата зусім згніла і асела. Чорны. // перан. Заняпасці, аджыць. Свет стары да астатку згніў. Дудар.

2. перан. Загінуць ад цяжкіх умоў жыцця. Згніць у турме.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

эмпіры́чны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да эмпірызму (у 1 знач.). Эмпірычная філасофія.

2. Кніжн. Заснаваны на эмпірыі; вопытны. У многіх выпадках .. [педагагічная думка] пачала выходзіць за рамкі эмпірычнага фіксавання перадавой практыкі настаўнікаў і пачала пераходзіць да навуковага абагульнення. «Полымя». // Рэальны, які аб’ектыўна існуе. Эмпірычны свет.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ЛА́СЕН-ПІК

(Lassen Peak),

дзеючы вулкан у ЗША (штат Каліфорнія), у паўднёвай ч. Каскадных гор. Выш. 3187 м. Складзены з дацытаў. Лававыя палі, вулканічныя конусы, гейзеры, гарачыя крыніцы Апошняя актыўнасць назіралася ў 1914—17. Хвойныя лясы і інш. разнастайная расліннасць. Багаты жывёльны свет. Нац. парк Ласен-Волканік з 1916.

т. 9, с. 141

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

матэрыя́льны

(лац. materialis = рэчыўны)

1) рэчыўны, рэальны, які існуе незалежна ад нашай свядомасці (напр. м. свет);

2) звязаны з маёмасцю, сродкамі для існавання (напр. м-ая зацікаўленасць).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

ВО́ПЫТ,

уся сукупнасць практычных узаемаадносін паміж чалавекам і аб’ектыўным светам; элемент пазнавальнай дзейнасці, спалучэнне пачуццёвага і абстрактна-лагічнага адлюстравання аб’ектыўнай рэальнасці на аснове і ў працэсе практычнага ўздзеяння чалавека на навакольны свет.

У гісторыі філасофіі, паводле поглядаў эмпірызму і сенсуалізму, вопыт трактаваўся як адзіная крыніца ведаў. Прадстаўнікі ідэаліст. эмпірызму (Дж.Берклі, Д.Юм), абмяжоўвалі вопыт сукупнасцю пачуццяў і адчуванняў і адмаўлялі, што ў аснове яго ляжыць аб’ектыўная рэальнасць. Матэрыяліст. эмпірызм (Ф.Бэкан, Т.Гобс, Дж.Лок, Д.Дзідро, К.Гельвецый) крыніцай вопыту лічыў матэрыяльны свет. Прадстаўнікі рацыяналізму (Р.Дэкарт, Б.Спіноза, Г.Лейбніц) меркавалі, што лагічнае мысленне не можа грунтавацца на вопыце, бо розум быццам бы здольны спасцігаць ісціну непасрэдна, без пачуццёва-эмпірычнага пазнання. І.Кант крытыкаваў рацыяналізм і сенсуалізм, Г.Гегель лічыў пазнанне працэсам, што развіваецца на шматлікіх узроўнях.

Сучасная філасофія разглядае вопыт як нешта вытворнае ад аб’ектыўнай рэальнасці, як пераўтваральнае ўздзеянне чалавека на знешні свет і як вынік гэтага ўздзеяння ў выглядзе ведаў і навыкаў, як працэс узаемадзеяння суб’екта з аб’ектам. Вопыт адлюстроўвае ўзровень авалодання законамі прыроды, грамадства і мыслення, што дасягнуты людзьмі на дадзеным этапе іх гіст. развіцця.

Літ.:

Швырев В.С. Научное познание как деятельность. М., 1984;

Социально-философские проблемы производства и применения научных знаний. Мн., 1992.

В.В.Краснова.

т. 4, с. 271

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ма́тавы I ма́товый;

~вае шкло — ма́товое стекло́;

м. ко́лер тва́ру — ма́товый цвет лица́;

~вае святло́ — ма́товый свет

ма́тавы II шахм. ма́товый;

~вая пазі́цыя — ма́товая пози́ция

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Demittere aliquem ad imos manes

Адправіць кагосьці ў царства ценяў.

Отправить кого-либо в царство теней.

бел. Адправіць на той свет. Звесці са свету. У магілу загнаць.

рус. Отправить кого-либо на тот свет. Сжить со свету. Свести в могилу кого-либо.

фр. Conduire à l’empire des ombres (Отправить в царство теней). Conduire au tombeau (Свести в могилу).

англ. To send somebody to kingdom-come (Послать кого-либо в грядущий мир).

нем. In die Grube bringen (Свести в яму/могилу).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Рэ́сціць ’дабіць, даканаць; пакараць’ (слон., Нар. лекс.), дарэ́сьціць ’дакончыць’ (Нар. сл.), ’разбурыць, разбіць’ (зэльв., Жыв. сл.). Рус. рестить ’лаяцца’, изрестити ’выкалаць’. Прасл. *restiti ’калоць, біць; лаяцца, караць’, магчыма, уяўляе сабой дэнамінатыў ад *restъ(ь?), верагодна ў значэнні ’калючка, вастрыё’, як, напрыклад *čьstiti ’шанаваць’ < *čьstь ’гонар’; gostiti ’гасцяваць’ < gostь ’госць’ (Гарачава, Этимология–1980, 105–106). Відаць, сюды ж рэ́сткі, мяркуючы па ілюстрацыі: крычэць на ўвесь свет рэсткім крыкам (Глеб Альгердзіч. Нашчадкі і спадкаемцы // Шыпшына, № 2, 1946. С. 36), са значэннем ’востры, пранізлівы’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)