аса́дка, -і, ДМ -дцы, мн. -і, -дак, ж.
1. Паступовае апусканне, асяданне (збудавання, грунту і пад.).
А. снегу.
А. дома.
2. Глыбіня апускання судна ў ваду (спец.).
Глыбокая а.
3. Тое, што і асада² (у 2 і 3 знач.).
Нож з дарагой асадкай.
Партрэт у новай асадцы.
4. Пісьмовая прылада, ручка.
Пісаць асадкай.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пралі́ць, -лью́, -лье́ш, -лье́; -льём, -льяце́, -лью́ць і -лію́, -ліе́ш, -ліе́; -ліём, -ліяце́, -лію́ць; -ліў, -ліла́, -ло́; -лі; -літы; зак., што.
1. Тое, што і разліць (у 1 знач.).
П. ваду на падлогу.
П. чыю-н. кроў (перан.: забіць каго-н.; высок.).
|| незак. праліва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. праліццё, -я́, н. (да 1 знач.; высок.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чэ́рпаць, -аю, -аеш, -ае; -аны; незак., што.
1. Даставаць, набіраць чым-н. што-н. вадкае або сыпкае.
Ч. ваду.
Ч. каўшом пясок.
2. перан. Набываць, браць што-н. адкуль-н. (кніжн.).
Ч. веды.
Ч. сілы.
|| аднакр. чарпану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́, (да 1 знач.).
|| наз. чэ́рпанне, -я, н.
|| прым. чарпа́льны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ВАДА́,
аксід вадароду, найпрасцейшае ўстойлівае злучэнне вадароду з кіслародам, H2O. Існуе 9 ізатопных разнавіднасцей, асноўныя з іх 1H216O, колькасць яе ў прэснай вадзе 99,73 малярных % (гл. Цяжкая вада). Бясколерная вадкасць без паху і смаку, tпл 0 °C, tкіп 100 °C, шчыльн. 9980 кг/м³ (20 °C). Мае шэраг анамальных фіз. уласцівасцей, абумоўленых утварэннем вадароднай сувязі.
Вада слабы электраліт, дысацыіруе на пратон H+, які ўтварае ў растворы іон гідраксонію і гідраксільную групу (OH-), pH=7 пры 25 °C. Растварае многія неарган. (солі, к-ты, шчолачы) і арган. (спірты, аміны, к-ты, цукры) рэчывы, пры растварэнні адбываюцца гідратацыя, гідроліз. Узаемадзейнічае з галагенамі, асноўнымі і кіслотнымі аксідамі, шчолачнымі і шчолачназямельнымі (з магніем пры 100 °C) металамі; пара з распаленым вугалем утварае вадзяны газ.
Прыродная вада мае прымесі (гл. ў арт. Жорсткасць вады). Для навук. даследаванняў і ў медыцыне выкарыстоўваюць дыстыляваную ваду. Сінтэзам з элементаў атрымліваюць абсалютна чыстую ваду. У прам-сці выкарыстоўваюць тэхн. ваду як рэагент, растваральнік, а асноўную колькасць (70—75%) як холадаагент па цыркулярнай схеме.
т. 3, с. 432
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Ко́льба 1 ’вал з ручкай, пры дапамозе якога дастаюць ваду са студні’ (Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Мат. Гом.). Гл. корба, кольба < польск. kolba ’тс’.
Ко́льба 2; ’свердзел’ (ТС). Гл. кольба 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
плю́хацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1. Пералівацца, ударацца аб што‑н. (пра вадкасць). Нарэшце човен супакоіўся; на дне яго плюхалася вада. Маўр.
2. Перамяшчацца, рухацца ў вадзе, балоце або іншай вадкасці, распырскваючы яе і робячы пры гэтым характэрныя гукі. Салдаты з аўтаматамі плюхаюцца па гразі. Кулакоўскі.
3. Купацца, мыцца, распырскваючы ваду. У мелкай рэчцы з крутымі берагамі плюхаліся голыя хлапчукі. Асіпенка. Пасля дарогі асалода была плюхацца над белым умывальнікам, надзяваць чыстую сарочку, завязваць не вельмі звыклы гальштук. Мележ. // Абдаваць сябе або каго‑н. пырскамі.
4. Падаць, шлёпацца ў ваду, гразь і пад. з пляскам. Скошаныя кулямі, снапамі падалі фашысты на абломкі ільдзін, плюхаліся ў ваду... Стаховіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паўсплыва́ць, ‑ае; ‑аем, ‑аеце, ‑аюць; зак.
Разм. Усплыць — пра ўсіх, многіх або пра ўсё, многае. А калі апала на ваду [пяро], — Пасінелі, зашумелі хвалі, .. І сузор’і лілій паўсплывалі... Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
засто́парыцца, ‑руся, ‑рышся, ‑рыцца; зак.
Спыніцца, спыніць сваю дзейнасць. Калі застопарылася адна з машын, у ваду пайшлі вадалазы. Лынькоў. // перан. Разм. Затрымацца ў сваім руху, развіцці. Работа застопарылася.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чарпа́лка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.
Разм. Прылада, пасудзіна для чэрпання. — Ты ідзі пакуль з лодкі ваду вычарпай, — распарадзіўся рыбак, — чарпалка там ёсць. Б. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
катала́за
(гр. katallasso = змяняю)
фермент, які расшчапляе перакіс вадароду на ваду і малекулярны кісларод; абараняе арганізм ад атрутнага ўздзеяння перакісу вадароду, што ўтрымліваецца ў ім.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)