Пістон1, пісту͡он ’невялікі металічны каўпачок з выбуховым рэчывам у ружэйных патронах альбо снарадах’ (ТСБМ, Бес.). Відаць, праз рус. мову з франц.piston, якое з італ.pistone ’поршань’, ’таўкач, мяла’ < лац.pistāre ’таўчы’ (Фасмер, 3, 268). Сюды ж пістон ’шомпальная стрэльба’ (Касп.).
Пістон2 ’белая конусавідная вастраверхая шапка з лямпа’ (Бяльк.), паўн.-усх.пістоны ’мэндлікі’ (КЭС), — у выніку семантычнага пераносу ’каўпачок у выглядзе шапачкі, шапкі’, параўн. польск.piston альбо kapiszon ’капюшон’ > ’шапка (конусавідная) > ’шапка мэндліка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ВАЗЕЛІ́Н
[франц. vaseline ад ням. Was(ser) вада + грэч. elaion аліўкавы алей],
аднародная сумесь цяжкага нафтавага масла і цвёрдых вуглевадародаў (парафін, цэрэзін, петралатум). Мазепадобная белая маса, шчыльн. 870—885 кг/м³, tпл 35—60 °C. Атрымліваюць расплаўленнем вуглевадародаў у масле з далейшай ачысткай сернай к-той і адбельвальнай глінай. Выкарыстоўваюць у медыцыне (аснова мазяў), электратэхніцы, у тэхніцы для кансервацыі металавырабаў, як змякчальнік гумы.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Cum lupus addiscit psalmos, desiderat agnos
Нават калі воўк вывучыў псалом, ён усё роўна прагне ягнят.
Даже если волк выучит псалом, он всё равно жаждет ягнят.
бел. Хто нарадзіўся ваўком, той лісою не стане.
рус. Кривое веретено не исправится. С чем кто родился, с тем и останется. Чёрная ряса не спасёт, а белая в грех не введёт. Нет за кожей, не пришьёшь к коже. Как чёрта ни крести, а он всё равно кричит: пусти!
фр. Les loups peuvent perdre leurs dents mais non leur nature (Волки могут терять свои зубы, но не свою природу).
англ. The wolf may lose his teeth, but never his nature (Волк может потерять зубы, но не свою натуру).
нем. Ein Wolf im Schafspelz (Волк в овечьей шкуре).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
КУРАПАДО́БНЫЯ
(Galliformes),
атрад птушак. Вядомы з ніжняга эацэну. 2 падатр.: гаацыны і ўласна К., 7 сям. (6 сучасных: веліканогія куры, фазанавыя, індычыя, краксавыя, або гока, цецеруковыя, цацаркавыя), 108 выкапнёвых і 283 сучасныя віды. Наземныя або наземна-дрэвавыя птушкі. На Беларусі 7 відаў: глушэц, курапаткібелая і шэрая, перапёлка, рабчык, цецярук, фазан. У Чырв. кнізе МСАП — 26 відаў, 11 падвідаў. У Чырв. кнізе Беларусі — курапатка белая.
Даўж. ад 12 см (карлікавая перапёлка) да 235 см (чубаты аргус), маса ад 45 г (карлікавая перапёлка) да 10 кг (дзікі індык). Самцы буйнейшыя за самак. Палавы дымарфізм добра выражаны. Дзюба кароткая, моцная. Крылы шырокія. Ногі моцныя. Добра ходзяць, бегаюць, палёт непрацяглы. Кормяцца пладамі, насеннем, травой, лісцем, насякомымі, малюскамі, чарвямі. Пераважна палігамы, такуюць. Гнёзды на зямлі (акрамя гаацына і гока). Нясуць да 25 яец. Вывадкавыя птушкі. Банкіўскія куры (гл.Банкіўскі певень), індычыя і цацаркавыя — продкі свойскіх парод. Аб’ект промыслу і развядзення.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
white
[hwaɪt]1.
n.
1) бе́лы ко́лер
2) бель f., бе́льле n., белізна́, бе́ласьць f.
3) бе́лая фа́рба, бялі́ла n.
4) бе́лая во́пратка
5) бе́лыя пля́мы ў дру́ку
6) бе́лы чалаве́к (бе́лае ра́сы)
2.
adj.
1) бе́лы
2) бяля́вы, белава́ты
3) бле́дны
to turn white with fear — зьбяле́ць ад стра́ху
4) серабры́сты, сівы́
white hair — сівы́я валасы́
5) сьне́жны
a white winter — сьне́жная зіма́
6) беззага́нны; чы́сты; няві́нны
7) бе́лы (у паліты́чным сэ́нсе)
•
- bleed white
- white meat
- white wines
- whites of the eyes
- white of an egg
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
◎ Плясні́вы (плясьнівыіі) ’сівабелаваты (пра каня)’ (Бяльк.), пляснівы ’вяснушкаваты’ (кліч., Жыв. сл.; рэч., светлаг., б.-каш., Мат. Гом.), ’плямісты’ (рэч., Нар. сл.), ’заплеснявелы’ (Сцяшк. Сл.), ’колер поўсці ў каня ці каровы, дзе змешаны белая і рыжая поўсці’ (Варл.). Апошняе ст.-бел.плесннвыіц плесневый ’светла-шэрай масці’ (1552 г.) — са ст.-польск.pleśniwy ’конь з белымі плямкамі на шэрсці’ (Булыка, Лекс. запазыч., 124). Параўн. таксама і ст.-чэш.plesnivy ’сівы, бела-шэры (пра каня)’, ’пакрыты плесняй’. Да плесні, плесня (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
глі́на
1. Зямля чырвонага або чорнага колеру, якая ідзе на выраб цэглы, на будаўніцтва падмуркаў, розных печаў (БРС).
2.Белая крэйда (Жытк., Стол.).
3. Гліністая глеба; гліністае поле (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
варо́на, ‑ы, ж.
1. Птушка сямейства крумкачовых з чорна-шэрым або чорным апярэннем. Вароны на балоце — гаспадар на рабоце.Прыказка.
2.перан.Разм. Пра нерастаропнага, нехлямяжага чалавека.
•••
Белая варона — пра чалавека, які рэзка выдзяляецца чым‑н. сярод іншых.
Варон страляць (лавіць, лічыць)гл. страляць.
Варона загуменная — тое, што і варона (у 2 знач.).
Дурная варона (лаянк.) — пра чалавека, які нешта недагледзеў, не зразумеў, выявіў сваю нерастаропнасць.
(Як) мокрая варона — пра збянтэжанага, разгубленага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
экра́н
(фр. écran)
1) заслона, якая засцерагае ад уздзеяння шкодных прамянёў, магнітнага поля, гарачыні, святла і інш. (напр. радыяцыйны э.);
2) паверхня для ўзнаўлення светлавых адбіткаў (напр. э. тэлевізара);
3) нацягнутая на раму белая тканіна для дэманстрацыі фільмаў, дыяпазітываў і інш.;
4) перан. кінамастацтва (напр. навіны экрана).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
АНТЭ́Й,
позназімовы сорт яблыні селекцыі Бел.НДІ пладаводства. Раянаваны ў Беларусі.
Дрэва сярэднярослае, пладаносіць на 6—7-ы год пасля пасадкі. Крона круглавата-конусападобная, рэдкая. Лісце яйцападобнае, маршчыністае, даволі вялікае. Сорт скараплодны, ураджайны. Плады сярэднія і вялікія, круглавата-канічныя, крыху пляскатыя, часам шырокарабрыстыя, захоўваюцца да сярэдзіны красавіка. Скурка светла-зялёная з цёмна-бардовым адценнем. Мякаць белая з зеленаватым адценнем, сакаўная, кісла-салодкая. Сорт сярэднеўстойлівы да паршы, зімаўстойлівы.