разысці́ся сов., в разн. знач. разойти́сь; (в разных направлениях — ещё) разбрести́сь; (об опухоли — ещё) рассоса́ться; (развеяться, исчезнуть — ещё) рассе́яться; (наполнить собой, своим запахом — ещё) распространи́ться;
каро́вы разышлі́ся па по́лі — коро́вы разошли́сь (разбрели́сь) по по́лю;
маршчы́ны на лбе разышлі́ся — морщи́ны на лбу разошли́сь;
гро́шы разышлі́ся — де́ньги разошли́сь;
пухлі́на разышла́ся — о́пухоль разошла́сь (рассоса́лась);
р. з жо́нкай — разойти́сь с жено́й;
р. ў по́глядах — разойти́сь во взгля́дах;
масні́чыны разышлі́ся — полови́цы разошли́сь;
дождж разышо́ўся — дождь разошёлся;
так разышо́ўся, што і суня́ць не́льга — так разошёлся, что и уня́ть нельзя́;
тума́н разышо́ўся — тума́н рассе́ялся;
◊ р. на ўсе за́стаўкі — разойти́сь вовсю́;
даро́гі разышлі́ся — пути́ (доро́ги) разошли́сь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Qui me amat, amat et canem meum
Хто любіць мяне, любіць і майго сабаку.
Кто любит меня, любит и мою собаку.
бел. Любіш мяне, дык любі і мае. Зяць цешчынага ката пятнаццаць гадоў на «вы» заве.
рус. Любишь меня, так люби и собачку мою. Любишь меня, люби и мою родню. Пригрел меня, так корми и коня. Кто гостю рад, тот и собачку его накормит.
фр. Qui m’aime, aime mon chien (Кто любит меня, любит и мою собачку).
англ. Love me, love my dog (Любишь меня, люби мою собачку).
нем. Wer schlägt meinen Hund, der liebt mich nicht von Herzensgrund (Кто бьёт мою собаку, тот не любит меня до глубины сердца).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Ita crede amico, ne sit inimico locus
Давярай сябру так, каб ён не зрабіўся падобным да ворага.
Доверяй другу так, чтобы он не сделался похож на врага.
бел. Дружыць дружы, ды камень за пазухаю дзяржы.
рус. Бойся друга как врага. Друг до поры тот же недруг. Дружба от недружбы близко живёт. С другом дружись, а сам не плошись.
фр. Qui cesse d’être ami ne l’a jamais être (Кто перестал быть другом, им никогда не был).
англ. A hedge between keeps friendship green (Изгородь сохраняет свежесть дружбы).
нем. Nicht jedem Geist man trauen soll, die Welt ist falsch und Lügens voll (Не всякой душе можно доверять, мир фальшив и полон лжи).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
schon
1.
adv
1) ужо́
~ längst — ужо́ (даўны́м) даўно́
2)
~ gut! — до́бра!, няха́й бу́дзе так!
er wird ~ kómmen* — ён напэўна пры́йдзе
das ~, áber… — няха́й так, але́…
wenn es ~ wahr ist, so… — на́ват калі́ гэ́та пра́ўда, то ўсё ж…
es wird ~ stímmen, áber… — пра́ўда то пра́ўда, але́ ж…
wenn ~, dann… — калі́ ўжо, то…
und wenn ~! — ну хоць бы!; ну гэ́та не бяда́!
wenn ~, denn ~ — рабі́ць, дык рабі́ць
2.
prtc жа
nun réde doch ~! — ну гавары́ ж нарэ́шце!
na, mach ~! — паспяша́йся!, пачына́й жа нарэ́шце!
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
сре́дний
1. в разн. знач. сярэ́дні;
сре́дний па́лец сярэ́дні па́лец;
сре́дний во́зраст сярэ́дні ўзрост;
сре́дняя величина́ сярэ́дняя велічыня́;
сре́днее арифмети́ческое мат. сярэ́дняе арыфметы́чнае;
сре́дний за́работок сярэ́дні зарабо́так (заро́бак);
сре́днее образова́ние сярэ́дняя адука́цыя;
сре́днее у́хо анат. сярэ́дняе ву́ха;
сре́дняя шко́ла сярэ́дняя шко́ла;
сре́дние спосо́бности сярэ́днія здо́льнасці;
2. (посредственный) разг. сярэ́дні; пасрэ́дны, та́к сабе́;
сре́дний учени́к сярэ́дні (пасрэ́дны) ву́чань;
3. грам. сярэ́дні; (о роде) нія́кі;
сре́дний зало́г сярэ́дні стан;
сре́дний род нія́кі род;
◊
в сре́днем, сре́дним число́м у сярэ́днім;
вы́ше, ни́же сре́днего вышэ́й, ніжэ́й сярэ́дняга;
не́что сре́днее не́шта сярэ́дняе;
сре́дней руки́ сярэ́дні, та́к сабе́;
сре́дних лет сярэ́дніх гадо́ў.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
няха́й, часц. і злуч.
1. часц. Утварае загадны лад дзеяслова са знач. загаду, неабходнасці, заахвочвання.
Н. працуюць.
Н. звіняць з расою косы.
2. часц. У спалучэнні з часціцай «бы» выражае дапушчэнне з адценнем пажадання магчымасці дзеяння, якое не адбылося.
Н. бы самі так папрацавалі.
3. часц. У сказах з дзеясловамі загаднага ладу ўзмацняе пажаданне (разм.).
Н. ты згары!
4. злуч. уступальны. Хоць; нягледзячы на тое, што.
Задача н. цяжкая, але выканальная.
◊
Няхай бог крые (мінуе, ратуе, бароніць) (разм.) — ужыв. як пажаданне пазбаўлення ад чаго-н. непрыемнага.
Няхай яго (яе, іх, цябе, вас) немач (разм.) — праклён са знач. «чорт яго (яе, іх, цябе, вас) бяры».
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
крыча́ць, -чу́, -чы́ш, -чы́ць; -чы́м, -чыце́, -ча́ць; -чы́; незак.
1. Абзывацца крыкам (у 1 знач.); паднімаць крык.
К. ад болю.
Крычаць, што аж у Крычаве чуваць!
2. Гучна гаварыць.
Не трэба к., гавары спакойна.
3. на каго (што). Гаварыць з кім-н. рэзкім тонам, лаяць каго-н.
К. на дзяцей.
4. перан. Шмат гаварыць пра каго-, што-н., многа пісаць у друку, прыцягваючы агульную ўвагу.
Так і крычаць газеты аб перамогах.
Аб такой падзеі нельга многа к.
◊
Крычма крычаць (разм.) — вельмі моцна крычаць (ад страху, крыўды і пад.).
Хоць гвалт (каравул) крычы (разм.) — пра цяжкае бязвыхаднае становішча.
|| аднакр. кры́кнуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сірата́, -ы́, ДМ -раце́, Т -о́й (-о́ю), мн. сіро́ты і (з ліч. 2, 3, 4) сіраты́, -ро́т, м. і ж.
Дзіця або падлетак, які застаўся без аднаго або абодвух бацькоў.
Дзе ж сіраце бацьку ўзяць? Круглая с. (без маці і бацькі).
◊
Казанская сірата — пра таго, хто прыкідваецца няшчасным, каб разжаліць каго-н.
|| памянш.-ласк. сіро́тка, -і, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -тцы, Т -ай (-аю), ж., мн. -і, -так і сіраці́нка, -і, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -нцы, Т -ай (-аю), ж., мн. -і, -нак.
|| прым. сіро́чы, -ая, -ае і сіро́цкі, -ая, -ае.
Сірочую галоўку дожджык мые.
Зіма сёлета сіроцкая — без моцных маразоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прызна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; зак.
1. каго-што, у кім-чым і каго-што. Пазнаць па знешніх прыметах.
П. у сустрэчным старога знаёмага.
Яяе ледзь прызнала: так яна пастарэла.
2. што. Дапусціць рэальнасць, наяўнасць чаго-н., згадзіцца лічыць законным што-н.
П. чые-н. правы.
П. свае памылкі.
3. каго-што кім-чым або за каго-што. Палічыць, зрабіць якое-н. заключэнне пра каго-, што-н.
П. сваім важаком (за важака). Урач прызнаў яго здаровым.
П. факты правільнымі.
4. каго-што. Ацаніць каго-, што-н. па заслугах.
Яго творчасць спачатку не прызналі.
|| незак. прызнава́ць, -наю́, -нае́ш, -нае́; -наём, -наяце́, -наю́ць; -нава́й.
|| наз. прызна́нне, -я, н. (да 2—4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ты, цябе́, табе́, цябе́, табо́й і -о́ю, аб табе́; займ. асаб. 2 ас. адз.
1. Ужыв. пры звароце да блізкай, знаёмай асобы або пры грубым, фамільярным звароце.
Куды ты паедзеш?
2. Выкарыстоўваецца для абагульненага абазначэння чалавека наогул (разм.).
Калі ты гаспадар, то глядзі гаспадарку.
3. у знач. часц. табе́. Выкарыстоўваецца для выказвання прыкрасці, расчаравання, пагрозы і пад.
Гэта табе так не пройдзе.
4. У спалучэнні з выклічнікамі ўжыв. для ўзмацнення экспрэсіўнасці выказвання.
Ах ты, дурань!
◊
А што ты думаеш (разм.) — а чаму б і не зрабіць.
На ты з кім — (быць) у такіх адносінах, калі пры звароце адзін да аднаго гавораць «ты».
Ух ты! — выкарыстоўваецца пры выказванні здзіўлення, захаплення і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)