чалаве́ча, клічная форма ад наз. «чалавек», м.
Разм. Ужываецца як ласкавы зварот да незнаёмага мужчыны. А неўзабаве [пасажыр] загаварыў да суседа: — Скажы, чалавеча, ты не з Дуплішча? Марціновіч. [Пан:] — Ты, чалавеча, хвацкі майстар, але такую штуку, відаць, не патрапіш зрабіць. «Маладосць».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шлемафо́н, ‑а, м.
Шлем лётчыкаў і танкістаў з уманціраваным у яго перагаворным апаратам, а таксама перагаворны апарат. І вось з-за дыму, са шлемафонам у руках, з’яўляецца чалавек. Шашкоў. У шлемафоне пачуўся бадзёры голас капітана: — Трымайся, мой хлопчык! Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аўтарытэ́т м.
1. (род. аўтарытэ́ту) (общепризнанное значение) авторите́т;
заваява́ць а. — завоева́ть авторите́т;
2. (род. аўтарытэ́та) (авторитетное лицо) авторите́т;
гэ́ты чалаве́к — а. для нас — э́тот челове́к — авторите́т для нас;
◊ падмачы́ць а. — подмочи́ть авторите́т
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сяме́йны
1. прил., в разн. знач. семе́йный;
с. чалаве́к — семе́йный челове́к;
с. абе́д — семе́йный обе́д;
~нае жыццё — семе́йная жизнь;
2. прил., перен. семе́йственный;
с. адно́сіны — семе́йственные отноше́ния;
3. в знач. сущ. семе́йный
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тавары́скі
1. в разн. знач. това́рищеский;
т. ўчы́нак — това́рищеский посту́пок;
~кае супрацо́ўніцтва — това́рищеское сотру́дничество;
~кая сустрэ́ча хаке́йных кама́нд — това́рищеская встре́ча хокке́йных кома́нд;
2. общи́тельный;
т. чалаве́к — общи́тельный челове́к;
○ т. суд — това́рищеский суд
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Наґо́ґа ’капрызны чалавек’, наг̌о́г̌ытыся ’капрызіць’ (драг., Нар. сл.), параўн.: міргай сабе, кулацкая нагога (Барадулін), сюды ж, магчыма, укр. нагого́шитися ’надзьмуцца, натапырыцца’. Экспрэсіўнае аддзеяслоўнае ўтварэнне з характэрнай рэдуплікацыяй каранёвага элемента, параўн. нафуфы́рыцца, надудоніцца і пад., у аснове якога ляжаць, як правіла, гукаперайманні ці іранічныя ўтварэнні накшталт т. зв. дзіцячых слоў тыпу бу́ба, му́ма, вова і інш., параўн. польск. gogo ’франт, моднік, пуставаты і лянівы чалавек’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бамбу́ла ’вялікі, рослы і тоўсты чалавек’ (Ніканч.). Укр. бамбу́ла ’непаваротлівы, нехлямяжы чалавек або жывёла’, польск. bambuła ’тс’, чэш. bambula ’дурань’. Махэк₂ (44) бачыць крыніцу ў венг. bamba ’дурны’ (гукапераймальнае, гл. MESz, 1, 235). Тады бел. і ўкр. словы (націск!) праз польск. мову. Для ўкр. слова (без матэрыялу іншых слав. моў) Рудніцкі (70) прыводзіць франц. bamboula ’сенегальскі негр’ (са спасылкай на О. Горбача). Вельмі няпэўна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Брухме́ль ’чалавек з тоўстым жыватом’ (КЭС, лаг.), брухе́ль ’празмерна тоўсты чалавек’ (Янк. Мат.). Бясспрэчна, экспрэсіўныя формы да бру́ха ’жывот’. Прынамсі брухме́ль сустракаецца, напр., у рус. гаворках (таксама ў форме брюхмель!) як назва брызгліны. Можна меркаваць, што назва расліны (ягад) тыпу брухме́ль нейкім чынам асацыіравалася з бру́ха ’жывот’ (аб гэтым сведчыць форма брюхмель у рус. гаворках) і была перанесена на тоўстага, брухатага чалавека. Гл. яшчэ брухе́ль.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гарла́н, гарла́ніць (БРС, Шат.). Рус. горла́н, горла́нить. Паводле Шанскага (1, Г, 135), рус. горла́н утворана ад го́рло (у значэнні ’сварлівы чалавек’) суфіксам ‑ан.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Клігуніха ’жанчына, якая ўсё стогне’ (Жд. 3). Да клікуш- хау якое ў сваю чаргу ад клікун. Параўн. рус. кликун ’нервовахворы чалавек’, кликунья ’клікуша’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)