зубча́сты, ‑ая, ‑ае.
1. З зубцамі, зуб’ем. Зубчастае кола. □ Ільночасальныя машыны спецыяльнымі зубчастымі шчоткамі аддзяляюць доўгае валакно ад кароткага. Рунец.
2. Які мае няроўныя, ломаныя абрысы. Узышоў месяц. Выразна выступілі зубчастыя верхавіны ёлак. Лынькоў. У вадзе люстравалася неба і зубчасты верх лесу. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
качу́лка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.
1. Драўлянае кола, якое качаюць дзеці дзеля забавы. Пасярэдзіне зялёнай вулкі Мы ганялі некалі качулкі. Панчанка.
2. Драўляны прадмет цыліндрычнай формы, з дапамогай якога ставяць у печ і выцягваюць з яе вялікія чыгуны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тармазны́, ‑ая, ‑ое.
1. Які мае адносіны да тормаза. Тармазны цэх. Тармазны вінт. // Які служыць тормазам, з’яўляецца тормазам. Тармазны башмак. // Які мае тормаз. Тармазное кола. Тармазны вагон. // Які абслугоўвае тормаз. Тармазны кандуктар.
2. Спец. Звязаны з тармажэннем (у 2 знач.). Тармазная рэакцыя.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Паве́стка ’афіцыйнае пісьмовае паведамленне з выклікам куды-н.; кола пытанняў, якія павінны быць абмеркаваны на сходзе, пасяджэнні’ (ТСБМ, Бяльк., Яруш., Сл. ПЗБ). Запазычанне з рус. пове́стка ’тс’, якое ад повестить ’паведаміць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Алі́мп
(гр. Olympos = назва гары ў Грэцыі, дзе паводле ўяўленняў старажытных грэкаў жылі багі)
выбранае кола якога-н. таварыства (напр. літаратурны а.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
◎ *Летавішча, лётовище ’гадавое кола ў ствале дрэва’ (Нік.; ельск., ЛАПП), лун. летовішчэ ’кольца на розе, паводле якога можна вызначыць, колькі год карове’ (Шатал.). Суфікс -išče надае значэнне выніку дзеяння. Да летаваць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Наоблап ’пакідаючы каляіну ў сярэдзіне, між колаў (адно кола пасярэдзіне дарогі, а другое — за дарогай) пры яздзе па гразкай ці выбітай дарозе’ (ТС). З на+об+лап, параўн. аблапіць ’абхапіць’, гл. лапа.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
спі́ца, ‑ы, ж.
1. Адзін з драўляных або металічных стрыжняў, які злучае калодку кола з вобадам. Вялізныя колы былі напалавіну без спіц, абады без шын. Машара. Пярэдняе кола веласіпеда ўдарылася аб пень, сагнулася, тырчаць вырваныя спіцы. Жычка. // Адзін з драўляных або металічных стрыжняў рулявога кола. Спіцы штурвала. // Адзін з металічных прутоў, што складаюць каркас парасона.
2. Драўляны або металічны стрыжань рознага прызначэння. На таку .. стаяла саматужная сячкарня — бервяно-к[о]злы на чатырох ножках з дзвюма парамі ўбітых наўскасяк спіц. Колас. [Міхалка] выведае тады ўсю механіку калёсікаў, зубчыкаў, спіц, шасцерняў, .. якіх у гадзінніку так многа. Бядуля.
3. Плоскае выгнутае шыла для пляцення лапцей. [Дзед:] — Чаго ты там слепішся ў тую кніжку. Хіба ты з яе хлеба наясіся... Вунь бы лепш наломваўся лапці пл[е]сці, а то вырасцеш і спіцы не будзеш умець у руках трымаць. Сабаленка.
•••
Апошняя (дзесятая) спіца ў калясніцы — а) чалавек, які адыгрывае нязначную ролю ў жыцці, грамадстве, у якой‑н. справе; б) тое, што мае малое значэнне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Меляя́ ’той, хто меле языком’ (Янк. 3.). Рус. пск., цвяр., валаг., вяц. мелея ’тс’, ’млён’, ’млын’, ’млынар’, серб.-харв. мељаја ’мліва’, ’млын, кола якога круціць конь або асёл’. Прасл. melěja. Да малоць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паўшо́ры, ‑аў; адз. няма.
Частка збруі ў выглядзе рэменя, які прымацаваны абодвума канцамі да хамута і ідзе да яго вакол усяго тулава каня. Конь цяпер напяў паўшоры, выгнуў гужы і рвануў з усёй сілы. Кола пераскочыла цераз корань, і воз ад’ехаў ад пня. Баранавых.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)