Слёзнік ‘чальчак, Lythrum salicaria L.’ (Ласт., Кіс., Мат. Гом.), іншая назва плаку́н (Ласт.). Да сляза (гл.), паводле Ластоўскага (Ласт., 799), “народ верыць, што ад яго плачуць ведзьмы і чэрці”; паводле Мат. Гом., “капае з ее сок”.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
БУДЗЕ́ЎСКАЯ
(сапр. Ганчава) Адрыяна (13.12.1878, г. Добрыч, Балгарыя — 9.12.1955),
балгарская актрыса. Нар. арт. Балгарыі (1953). Скончыла тэатр. вучылішча Малога т-ра (Масква, 1899). Да 1926 у трупе «Сляза і смех» (Нар. тэатр, Сафія). Садзейнічала станаўленню рэаліст. акцёрскага мастацтва ў Балгарыі. Сярод роляў: Рада («Пад прыгнётам» І.Вазава), Свякроў («Свякроў» А.Страшымірава), Нора («Нора» Г.Ібсена).
т. 3, с. 313
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Тран ’рыбін тлушч’ (Яруш.; ашм., паст., Сл. ПЗБ). З польск. tran ’рыбін, кітовы, цюленевы тлушч’, якое з ням. Tran ’рыбін тлушч’ — скарочанага Fischtran, у якім ‑tran < с.-н.-ням. trān ’кропля’, нова-в.-ням. Träne ’сляза’ (Голуб-Ліер, 486; ЕСУМ, 5, 618).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жыві́ца, ‑ы, ж.
Вадкая празрыстая смала, якая выцякае са ствалоў хвойных дрэў у месцах іх пашкоджання. Высокія сосны сустрэлі Сашку ціхім, задумлівым шумам. У многіх месцах на іх ствалах выступіла празрыстая, як сляза, смала-жывіца. Даніленка. На смалістых суках свяціліся застылыя кроплі жывіцы. Кавалёў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
расчу́ліцца, ‑люся, ‑лішся, ‑ліцца; зак.
Паддацца пачуццю хвалявання, замілавання, жалю. Камісар адчуў глыбокую ўдзячнасць да гэтага разумнага, смелага хлопца і расчуліўся да слёз. Шамякін. Прамова .. [Цімохава] была гарачая, сам прамоўца расчуліўся, і сляза вось-вось гатова была скаціцца з яго вострых і хітрых вачэй. Колас. Ваня расчуліўся ад нечаканай ласкі. Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
затума́ніць, ‑ню, ‑ніш, ‑ніць; зак., што.
Зацягнуць туманам, смугой, вільгаццю і пад. // Зацьміць, завалачы вочы (пра слёзы). Слёзы, як ні стрымлівала іх [Ганна], набеглі на вочы, затуманілі позірк. Мележ. // перан. Пазбавіць яснасці, выразнасці; замарачыць. Хваляванне затуманіла старэчы розум, выцвілыя вочы засціла сляза. Мехаў. Гандлёвы азарт, прага нажывы затуманілі свядомасць, буйных і дробных бізнесменаў. Гамолка.
•••
Затуманіць вочы каму — звесці ў зман; абхітрыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
слязі́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Памянш.-ласк. да слязіна, сляза (у 1, 2 і 4 знач.). Як ні трымаў сябе ў руках Андрэй, але і ў яго вачах бліснула слязінка. Колас. Даніла Платонавіч разбіў галавешкі, потым, падумаўшы, зноў ўкінуў дроў, і Лемяшэвіч назіраў, як хутка яны загараюцца, як на паленн[і] выступаюць слязінкі смалы, капаюць у жап. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Слёзкі ‘дрыжнік, Briza L.’ (ТСБМ, Касп., Гарэц., Сл. ПЗБ, Кіс.), ‘расіца, Drosera rotundifolia L.’, слёзка ‘чорнагалоў, Prunella L.’ (Нас.), ‘фуксія’ (ушац., Жыв. сл.; ТС). Часта ў складаных назвах тыпу зязюліны слёзкі, параўн. слёзкі божэй ма́церы ‘гваздзік палявы’ (ТС), божыя слёзкі ‘тс’ (Кіс.), слёзкі авечыя ‘сачавіца’ (Сл. ПЗБ) і г. д. Аналагічна і ў іншых славянскіх мовах: рус. слёзки ‘гваздзіка, Dianthus deltoides’, кукушкины слёзки ‘дрыжнік’, чэш. slzy Panny Marie ‘тс’. Да сляза (гл.), мабыць, паводле формы каласкоў, круглявых або яйкападобных.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
хуткаплы́нны, ‑ая, ‑ае.
Тое, што і хуткацечны. Хаткі, хутаркі з дзікага каменю, чыстая, як сляза, хуткаплынная рэчка. Караткевіч. Вачэй не адарваць ад бяскрайніх прастораў, ад рэк хуткаплынных, ад тайгі велічнай, ад ззяючых на сонцы чорных хрыбтоў. Хадкевіч. Менавіта гэтае сутыкненне хуткаплыннай гістарычнай, нават штодзённай явы з вечнасцю, яе праекцыя на вечнасць надае твору [«Новай зямлі» Я. Коласа] мастацка-філасофскую вышыню, высокае гучанне. Навуменка. І нашы клёны разрасліся, І хуткаплынныя гады Пазамялі апалым лісцем Мае хлапечыя сляды. Бураўкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
łza
ж. сляза;
ze ~mi w oczach — са слязьмі на вачах (у вачах);
nie uronić nawet łzy — і слязы не пусціць;
oczy zaszły mu ~mi — слёзы навярнуліся яму на вочы;
płakać rzewnymi ~mi — плакаць горкімі слязьмі; горка плакаць;
krokodyle łzy — кракадзілавыя слёзы;
czysty jak łza — чысты як сляза
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)