Prudentia saepe vitantur pericula

Дзякуючы разважлівасці мы часта пазбягаем небяспекі.

Благодаря рассудительности мы часто избегаем опасности.

бел. Асцярожнага і Бог сцеражэ. Добра рызыка разумная. Ідзеш на дзень, хлеба бяры на два. Ідучы па кладачцы, на бакі не глядзі. Не зведаўшы броду, не сунься ў воду.

рус. Гляди под ноги: ничего не найдёшь, так хоть ноги не зашибёшь/так нос не расшибёшь. Гляди в оба, да не разбей лоба. Носи бороду на плече (т. е. оглядывайся), бережёного коня и зверь в лесу не берёт.

фр. Prudence est la mère de sûreté (Осторожность ‒ мать безопасности).

англ. Caution is the parent of safety (Осторожность ‒ мать безопасности).

нем. Den Behutsamen behütet auch Gott (Бережёного бережёт также Бог). Gute Hut erhält das Gut (Хорошая шляпа сохраняет добро).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Facit experientia cautos

Вопыт робіць [людзей] асцярожнымі.

Опыт делает [людей] осторожными.

бел. Хто апарыўся малаком, той і на халодную ваду дуе. Апарыўшыся на гарачым, то і на халоднае дзьмухаеш. Цыган апарыўся на капусце ў гаршку, то й на агародзе дзьмухаў. Напужаная варона і вераб’я баіцца. Бітаму сабаку кія не паказвай. Ратаваны з вады конь і лужы баіцца. Настрашыў мех, дык і торба страшна.

рус. Обжёгшись на молоке, дуют на воду/будешь дуть на воду. Пуганый зверь далеко бежит. Кого медведь драл, тот и пня боится. Пуганая ворона и куста боится. Битому псу лишь плеть покажи.

фр. Le chat échaudé’ craint l’eau froide (Ошпаренная кошка опасается/боится холодной воды).

англ. Once bitten, twice shy (Однажды укушенный дважды застенчив). The scalded dog fears cold water (Ошпаренная собака боится холодной воды).

нем. Gebrühte Katze scheut auch kaltes Wasser (Ошпаренная кошка боится и холодной воды).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

гало́дны

1. прил., в разн. знач. голо́дный;

г. звер — голо́дный зверь;

~ная смерць — голо́дная смерть;

г. паёк — голо́дный паёк;

2. в знач. сущ. голо́дный;

сы́ты ~наму не спагада́епосл. сы́тый голо́дного не разуме́ет;

~най куме́ хлеб наўме́посл. голо́дной куме́ хлеб на уме́;

перабо́рлівы заўсёды г.погов. привере́дливый (разбо́рчивый) всегда́ го́лоден

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

наступа́ць несов.

1. (ступать на кого-, что-л.) наступа́ть;

2. прям., перен. (приближаться с целью нападения) наступа́ть;

паступі́ў зага́д н. — поступи́л прика́з наступа́ть;

звер гро́зна ~па́ў на чалаве́казверь гро́зно наступа́л на челове́ка;

чалаве́к ~па́е на пусты́ню — челове́к наступа́ет на пусты́ню;

3. перен. наступа́ть, надвига́ться;

лес то ~па́ў, то расступа́ўся — лес то надвига́лся (наступа́л), то расступа́лся;

н. на пя́ты — (каму) наступа́ть на пя́тки (кому)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ро́вно нареч.

1. (гладко, равномерно) ро́ўна;

доро́га шла ро́вно даро́га ішла́ ро́ўна;

2. в знач. част. (точно) ро́ўна; (как раз) якра́з;

ро́вно сто рубле́й ро́ўна сто рублёў;

он пришёл ро́вно в три часа́ ён прыйшо́ў ро́ўна (якра́з) у тры гадзі́ны;

3. в знач. част., разг. (совершенно, совсем) зусі́м;

я ро́вно ничего́ не по́нял я зусі́м нічо́га не зразуме́ў;

4. в знач. союза (словно, как будто), прост. як, ні́бы;

зарыча́ть ро́вно зверь зараўці́ як (ні́бы) звер.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

не́йкі мест. неопр., м.

1. (неизвестно какой) како́й-то; (в сочетании с фамилией — ещё) не́кто;

жыў там н. лясні́к — жил там како́й-то лесни́к;

н. Івано́ў — не́кто Ивано́в;

2. (точно не определённый) како́й-то, не́кий, не́который;

н. час сябры́ ішлі́ мо́ўчкі — како́е-то вре́мя друзья́ шли мо́лча;

3. (при сравнении со свойствами чего-л.) како́й-то;

гэ́та н. звер, а не чалаве́кэ́то како́й-то зверь, а не челове́к;

~кім чы́нам — каки́м-то о́бразом

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Рысь1 ’спосаб бегу жывёлы’ (ТСБМ), рысі́ць ’бегчы рыссю’ (ТСБМ), рыса́к ’пародзісты, рысісты конь’ (ТСБМ), ры́сом ’рыссю’ (ТС), рысяко́м ’рыссю’ (Юрч.), рус. рысь, ры́сью, рысцо́й, укр. ристь, ст.-руск. ристію. Звязана з рус. риста́ть, ристаю, рищу ’бегчы’ (Фасмер, 5, 531). Няпэўна.

Рысь2 ’драпежная жывёліна’ (ТСБМ, Сцяшк.), ры́ся (Нас., Байк. і Некр.), рус. рысь, укр. рись, ст.-рус. рысь, польск. ryś, славац., чэш. rys, славен. rȋs, rȋsa, серб.-харв. ри̏с, балг. рис. Прасл. *rysъ: *rysь ’рысь’ з’яўляецца, хутчэй за ўсё, вынікам кантамінацыі з rysъ (< ryd‑sъ) ’руды’, ’чырванаваты’, засведчанага праз в.-луж., н.-луж. rysy ’руды’, польск. rysawy ’рудаваты’, славац. rysý, rysavý ’стракаты’, чэш. rysý, rysavý, ryšý, ryšavý ’рудаваты’, ryšán ’рудагаловы’, ’ліс’ і далей роднаснае да ры́жы, руда́, ру́сы (БЕР, 6, 265). Але такое тлумачэнне адрывае славянскую назву ад іншых і.-е. назваў звера. Таму больш верагодным падаецца тлумачэнне з *lysь з другасным r пад уплывам *rysъ ’руды, плямісты’. У апошнім выпадку трэба збліжаць з літ. lúšis ’рысь’, лат. lusis ’рысь’, ст.-пруск. luysis, ст.-в.-ням. luhs ’рысь’, ст.-англ. lox, грэч. λῡγξ (Махэк₂, 527). Кантамінацыя з *rysъ магла абапірацца на матывы табу. Менш верагоднае тлумачэнне ‑r‑ уплывам *rzkati (> бел. рыкаць) або словам рваць. Нельга даказаць запазычанне *rysь з іранскага, паколькі падобнае слова да гэтага часу не занатавана ў іранскай мове (Фасмер, 5, 530–531 з літ-рай; Брукнер, 473; Чарных, 2, 131). Пачатковае r‑ можна тлумачыць і як адзінкавае пранікненне гукавой нормы іншага і.-е. дыялекта — іранскага — у славянскі. У іранскай і індыйскай адбыўся перабой агульнаеўрапейскага плаўнага l у іншы плаўны r (арыйскі ратацызм). “Іранская” форма *rusi і адлюстравана ў слав. *rysь. Гаворка тут ідзе не пра запазычанне з іранскай (у іран. мове слова не зафіксавана), а пра тое, што фанетычная заканамернасць (l > r), якая выступае як норма у адной групе моў, арыйскай, магла, у выглядзе выключэння, праявіцца адзінкавымі выпадкамі ў іншай групе, славянскай (Абаев, Этимология–1966, 261–262). Фанетычныя хістанні ў славянскіх назвах могуць тлумачацца спецыфікай самой семантэмы ’назвы жывёл’. Этымалагічна гэтыя назвы звязаны з і.-е. коранем *leuk​[h]:*luk​[h] ’свяціць’ па прыкмеце колеру светлай ззяючай скуры або вачэй звера (параўн. лат. lûša spalvas zirgs ’конь колеру рысі’) (Гамкрэлідзэ-Іванаў, 511–512). Па версіі Махэка (Махэк₂, 527) тут было і.-е. *lŭkʼ‑ з асновай на зычны, верагодна ад асновы *leu̯kʼ‑ ’глядзець’ (грэч. λεύσσω). Ён мяркуе, што тут былі 2 часткі слова, якія па сэнсе адпавядалі чэш. ostrovid (рысь бачыць і ноччу); у слэнгу старажытных паляўнічых слова было скарочана шляхам адкідання першай часткі. Пры такой моцнай дэфармацыі замест l пачало ўжывацца r, магчыма, з мэтай табу. Аб табу сведчыць і тое, што стара-рускія помнікі стараюцца не ўжываць назву рысь, а карыстаюцца лютый зверь. Па іншай версіі, славянскае r было першасным. Іншыя даводзяць, што слав. *rysь наклалася на слав. *rysъ ’стракаты’, ’каляровы’, ’чырванаваты’, ’рудаваты’, параўн. славен. risága ’вінаградная лаза’, польск. дыял. rysawy ’чырвоны’, чэш. rysý ’тс’, rysavý (Мацэнаўэр; Безлай, 3, 182).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

бе́гчы несов., в разн. знач. бежа́ть; (о чём-л. кипящем — ещё) убега́ть, уходи́ть; (о времени — ещё) лете́ть; (стремительно бежать — ещё) нести́сь, мча́ться; (трусцой — ещё) труси́ть;

б. стометро́ўку — бежа́ть стометро́вку;

па не́бе бягу́ць во́блакі — по не́бу бегу́т облака́;

у кана́ве бяжы́ць вада́ — в кана́ве бежи́т вода́;

сце́жка бяжы́ць памі́ж гор — тропи́нка бежи́т ме́жду гор;

малако́ бяжы́ць — молоко́ бежи́т;

час бяжы́ць — вре́мя бежи́т (лети́т);

б. без агля́дкі — бежа́ть без огля́дки;

б. з усі́х ног — бежа́ть со всех ног;

б. як жа́ру ўхапі́ўшы — бежа́ть сломя́ го́лову;

бе́гма (бяго́м) б. — бего́м бежа́ть;

б. за вачы́ма — бежа́ть куда́ глаза́ глядя́т;

б. як мага́ — бежа́ть изо все́х сил;

б. як на пажа́р — бежа́ть как на пожа́р;

б. стрымгало́ў — бежа́ть сломя́ го́лову, стремгла́в;

на лаўца́ і звер бяжы́цьпосл. на ловца́ и зверь бежи́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кра́сный

1. чырво́ны;

кра́сная кра́ска чырво́ная фа́рба;

кра́сное зна́мя чырво́ны сцяг;

Кра́сная А́рмия Чырво́ная А́рмія;

Кра́сная пло́щадь Кра́сная пло́шча;

кра́сный уголо́к чырво́ны куто́к;

кра́сный обо́з чырво́ны або́з;

Кра́сный Флот Чырво́ны Флот;

О́бщество Кра́сного Креста́ и Кра́сного Полуме́сяца Тавары́ства Чырво́нага Кры́жа і Чырво́нага Паўме́сяца;

кра́сное де́рево чырво́нае дрэ́ва;

кра́сный гриб асаві́к, падасі́навік;

кра́сный железня́к чырво́ны жалязня́к;

кра́сный пе́рец чырво́ны пе́рац;

кра́сный фо́сфор хим. чырво́ны фо́сфар;

кра́сная медь хим. чырво́ная медзь;

кра́сное вино́ чырво́нае віно́;

кра́сное кале́ние физ., техн. чырво́ны напа́л;

кра́сная ли́ния архит. чырво́ная лі́нія;

кра́сный лес хваёвы лес;

кра́сная строка́ но́вы радо́к;

кра́сный това́р уст. карту́на;

2. (красивый) прыго́жы;

кра́сная де́вица фольк. прыго́жая дзяўчы́на (краса́-дзе́ўчына);

3. (ценный) кашто́ўны;

кра́сная ры́ба кашто́ўная ры́ба;

кра́сная дичь охот. кашто́ўная дзічы́на;

кра́сный зверь кашто́ўны звер;

4. нар.-поэт. (светлый) све́тлы; (ясный) я́сны; (погожий) паго́дны;

кра́сное со́лнышко я́снае со́нейка;

ле́то кра́сное ле́та я́снае;

кра́сные дни паго́дныя (я́сныя) дні;

5. сущ. чырво́ны, -нага м.;

го́род за́нят кра́сными го́рад заня́ты чырво́нымі;

для кра́сного словца́ для прыго́жага (тра́пнага) сло́ва (сло́ўца);

кра́сная цена́ найбо́льшая цана́;

пусти́ть кра́сного петуха́ пусці́ць чырво́нага пе́ўня;

проходи́ть кра́сной ни́тью прахо́дзіць чырво́най ні́ткай;

долг платежо́м кра́сен посл. што ві́нен, адда́ць паві́нен;

на миру́ и смерть красна́ посл. на лю́дзях і паме́рці не стра́шна;

кра́сный у́гол пачэ́сны кут, по́куць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)