Тыка 1 — узмацняльная часціца (энклітыка) з фамільярным адценнем ‘ну, ану’: пойдзем тыка ‘пайшлі хутчэй’, еж тыка ‘давай хутчэй еш’ (Нас.). Варыянт -тка (гл.) з вакалізацыяй узмацняльнай часціцы *‑t‑ (параўн. тыкі, гл.) і часціц з *‑k‑, што ўзыходзяць да *‑ka/*‑ko/*‑ky/*‑kъ (ESSJ SG, 1, 330–331).
Тыка 2, ст.-бел. тыка ‘тычка’ (1590 г., ГСБМ). Як сцвярджае Булыка (Лекс. запазыч., 103), запазычана са ст.-польск. tyka ‘тс’, што неабавязкова. Гл. таксама тыч, ты́чка, тычына.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзяся́так, -тка, мн. -ткі, -ткаў, м.
1. Адзінка падліку, роўная дзесяці, а таксама дзесяць аднолькавых прадметаў.
Д. яек.
2. Дзесяць год узросту.
Дзявяты д. пайшоў.
3. мн. Перадапошняя лічба шматзначнага ліку.
Клас адзінак, дзясяткаў, соцень.
4. мн. Пра вялікую колькасць чаго-н.
Да яго звяртаюцца дзясяткі людзей.
◊
Не з баязлівага дзясятка хто (разм.) — пра смелага, рашучага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ліст¹, -а́ і -у, М -сце́, мн. -ы́, -о́ў і (разм.) лі́сці, -яў, м.
1. -а́. Орган паветранага жыўлення і газаабмену раслін у выглядзе тонкай, звычайна зялёнай пласцінкі на чаранку.
Кляновы л.
2. -у, у знач. зб. Лісце.
Лаўровы л.
◊
Лістам слацца (разм., неадабр.) — лісліва дагаджаць.
|| памянш. лісто́к, -тка́, мн. -ткі́; -тко́ў, м. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
моту́шка ж., текст.
1. (приспособление) віту́шка, -кі ж.;
2. (количество пряжи) мато́к, -тка́ м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
зача́ток
1. биол. зача́так, -тка м.;
2. перен. пача́так, -тку м., заро́дак, -дку м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
свёрток
1. (трубка) скру́так, -тка м.;
2. (пакет) паке́т, -та м., паку́нак, -нка м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
побе́гII бот. па́растак, -тка м.; ато́жылак, -лка м.;
пуска́ть побе́ги пуска́ць па́расткі (ато́жылкі).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
пято́к, ‑тка, м.
Разм. Колькасць, роўная пяці; пяць аднолькавых прадметаў. Вечарам, пакідаючы поле, я загортваў з пяток бульбін у мяшок і нёс іх у вёску — малому Генрыху. Ракітны. Праз якіх хвілін пяток вартавы асцярожна падсунуў .. [Васілю Іванавічу] пад галаву нечую ватоўку, прыкрыў шынялём. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пруто́к, -тка́ м.
1. (для вязанья) пруто́к, спи́ца ж., игла́ ж.;
2. (уменьш. к прут) пру́тик
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
адбі́так, ‑тка і ‑тку, м.
1. ‑тка. Тое, што адлюстравалася на гладкай, бліскучай паверхні ў выніку пераламлення светлавога праменя; адлюстраванне. Тут ціха ля ног плешча чорная хваля азёрная, Адбіткі дубоў і сасонак чарнеюць з вады. Лойка. Справа і злева мільгаюць вуліцы, дамы-палацы, часта іх адбіткі купаюцца ў забетанаваных водах Неўкі і Фантанкі. Лупсякоў. // Цень прадмета, асветленага з процілеглага боку, на якой‑н. паверхні. На бледна-сіняй сцяне, на белых дзвярах палаты ўжо [свяціўся] вялікі сонечны квадрат з адбіткамі рамы. Шамякін.
2. ‑тка. След, які астаўся на чым‑н. ад іншага прадмета. Адбіткі пальцаў. □ Вільготны пясок увесь спярэшчаны.. слядамі [чаек]. Усюды адбіткі іх лапак, нібы нейкі складаны, адмысловы ўзор. В. Вольскі.
3. ‑тку. Тое, што з’яўляецца адлюстраваннем, перадачай у вобразах і паняццях чаго‑н. Тое, што азначала карэнныя змены ў агульным жыццёвым лёсе народа, не магло не знайсці свайго адбітку ў сферы мастацтва, літаратуры. Перкін.
4. ‑тку. След, пячаць, адзнака якіх‑н. пачуццяў, уздзеянняў, уплываў і пад. На ўсіх рэчах у хаце ляжаў адбітак маладой свежай дбаласці. Васілевіч. Час бяжыць імкліва, нястрымна і на ўсё кладзе свой адбітак. Хадкевіч.
5. ‑тка. Тэкст, малюнкі і пад., адціснутыя паліграфічным спосабам. І калі, нарэшце, прэс падымаюць, на кардоне застаецца выразны адбітак як тэксту, так і малюнкаў. Курто.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)