архебактэ́рыі
(ад архе(а)- + бактэрыі)
група мікраарганізмаў з пракарыётнай арганізацыяй клетак (гл. пракарыёты), якая рэзка адрозніваецца некаторымі фізіёлага-біяхімічнымі ўласцівасцямі ад сапраўдных бактэрый (эўбактэрый).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ідыябла́сты
(ад ідыя- + -бласты)
раслінныя клеткі, якія адрозніваюцца па форме, структуры або змесціву ад астатніх клетак той жа тканкі (напр. камяністыя клеткі плода грушы).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
мультывале́нты
(ад мульты- + лац. valens, -ntis = моцны)
аб’яднанні больш чым дзвюх храмасом, якія зрэдку ўтвараюцца пры даспяванні палавых клетак на стадыі меёзу (параўн. біваленты).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
празенхі́ма
(ад гр. pros = звыш таго + -энхіма)
тканка раслін, якая складаецца з падоўжаных, завостраных на канцах, часам з патоўшчанымі сценкамі клетак, напр. валакно лёну.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
сарэ́дыі
(н.-лац. soredium, ад гр. soros = груда, куча)
органы вегетатыўнага размнажэння некаторых лішайнікаў, якія складаюцца з адной або некалькіх клетак водарасці, акружаных грыбніцай.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
цытастаты́чны
(ад цыта- + гр. statikos = які прыпыняе)
які мае адносіны да лекавых сродкаў, што блакіруюць дзяленне клетак і выкарыстоўваюцца пераважна для лячэння злаякасных пухлін.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
БАТРАХАСПЕ́РМУМ
(Batrachospermum),
род чырвоных водарасцяў сям. батрахаспермавых. Каля 50 відаў. Пашыраны амаль па ўсім зямным шары. Растуць у багатай кіслародам прэснай вадзе, асобныя віды — на тарфяных балотах паблізу крыніц. На Беларусі — батрахаспермум ружанцападобны (Batrachospermum moniliforme), адзначаны ў ручаях, рэчках і наваколлі воз. Нарач.
Шматклетачная ніткападобная аднадомная водарасць. Слаявіна мяккая, слізістая, даўж. 2—10 см, цемнаватага жоўта- або аліўкава-шэрага колеру, часам укрытая слоем скурыстых клетак. Асн. галінкі густа ўсаджаны пучкамі кароткіх галінак, размешчаных кальчакамі. Палавое размнажэнне — аагамія.
т. 2, с. 350
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АЛІГАТРО́ФЫ
[ад аліга... + ...троф(ы)],
расліны і мікраарганізмы, здольныя развівацца ў асяроддзі з нізкай канцэнтрацыяй пажыўных рэчываў. Да алігатрофных раслін Беларусі, якія растуць на глебах, бедных элементамі мінер. харчавання, належаць сфагнавыя імхі, верас звычайны, сівец стаячы, цмен пясчаны, агаткі двухдомныя, падвей похвенны, багун балотны, журавіны і інш. расліны вярховых балотаў, сухадолаў і пяскоў. Алігатрофныя мікраарганізмы жывяцца простымі арган. злучэннямі — арган. к-тамі, спіртамі. Многія з іх маюць прыстасаванні для павелічэння паверхні клеткі (спіральная будова клетак у спірылы, прастэкі ў прастэкабактэрый).
т. 1, с. 255
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АДРЭНАРЭЦЭ́ПТАРЫ, адрэнарэактыўныя сістэмы,
спецыфічныя біяхім. структуры клетак, якія ўзаемадзейнічаюць з медыятарамі — адрэналінам, норадрэналінам і некаторымі лек. рэчывамі. Вынікам узаемадзеяння з’яўляецца актывацыя або тармажэнне адпаведнай функцыі клеткі, потым органа і фізіял. сістэмы. Канчатковая будова адрэнарэцэптараў не вызначана. Яны падзяляюцца на α- і β-адрэнарэцэптары. α-адрэнарэцэптары найб. адчувальныя да норадрэналіну; пры іх актывацыі звужаюцца сасуды, скарачаецца матка, селязёнка, расшыраюцца зрэнкі. β-адрэнарэцэптары найб. адчувальныя да ізадрыну, пры іх узбуджэнні сасуды расшыраюцца, бронхі расслабляюцца, затарможваецца скарачэнне маткі, пачашчаецца рытм сардэчных скарачэнняў.
т. 1, с. 137
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АКТЫ́Н,
мышачны бялок. Мал. м. 42 000. Складаецца з 374 астаткаў амінакіслот і небялковай часткі (АТФ ці АДФ). Існуе ў глабулярнай (манамернай) і фібрылярнай (палімернай, дамінуе ў мышцах) формах. Утварае аснову тонкіх філаментаў мышачных міяфібрыл і мікрафіламентаў у нямышачных клетках. У папярочна-паласатых і гладкіх мышцах з міязінам утварае іх асн. структурны скарачальны комплекс — актаміязін. Зваротныя пераходы паміж манамернай і палімернай формамі ў нямышачных структурах фарміруюць рухомасць клетак, рух цытаплазмы, арыентацыю рэцэптараў на цытаплазматычнай мембране і інш.
т. 1, с. 212
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)