жняя́р, жнеяра, м.

Той, хто працуе на жняярцы. Прыйшоў жняяр узяць каня, запрэгчы ў жняярку. Мележ.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

утамі́ць, утамлю, утоміш, утоміць; зак., каго-што.

Давесці да ўтомы; стаміць, змарыць. Утаміць каня. Утаміць рукі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ухмылі́цца, ‑маліцца; зак.

Разм.

1. Прыціснуць вушы да галавы (пра каня).

2. Тое, што і ухмыльнуцца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

павадзі́ць, -ваджу́, -во́дзіш, -во́дзіць; -во́джаны; зак.

1. каго (што). Водзячы, прымусіць хадзіць на працягу якога-н. часу.

П. каня.

П. гасцей па горадзе.

2. чым. Зрабіць некалькі рухаў чым-н. па паверхні або ў розных напрамках.

П. указкай па карце.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

по́вад¹, -а, М -дзе, мн. павады́, -о́ў м.

Прывязаная да аброці вяроўка або рэмень, на якіх водзяць каня, радзей — цяля, карову.

На повадзе ў каго-н. быць (перан., неадабр.; дзейнічаць не самастойна, па ўказцы каго-н.).

|| прым. павадо́вы, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

адпя́ць, адапну́, адапне́ш, адапне́; адапнём, адапняце́, адапну́ць; адпя́ў, -пя́ла; адапні́; адпя́ты; зак., каго-што.

1. Аддзяліць, павесіўшы фіранку, штору і пад.

А. сабе куток у хаце.

2. Адвязаць што-н. падцягнутае.

А. падпругу ў каня.

|| незак. адпіна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

за́дні, -яя, -яе.

Які знаходзіцца ззаду, накіраваны назад.

Заднія ногі каня.

Задняе кола.

З. ход (ход назад). Заднім днём (больш раннім, чым было на самой справе).

◊

Без задніх ног (разм.) — пра вялікую стомленасць.

Заднім розумам моцны (разм.) — пра непрадбачлівага, някемлівага чалавека.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

упа́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; зак.

1. што. Парачы, згатаваць, давесці да патрэбнага стану.

У. рэпу.

2. каго (што). Увагнаць у пот цяжкай, напружанай працай.

Гэта работа мяне ўпарыла.

3. каго. Загнаць (каня) да поту, узмыліць.

|| незак. упа́рваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Пе́рсні ’грудзі ў каня’ (Бір. Дзярж.; саліг., Нар. словатв.). Паводле Крывіцкага (Нар. словатв., 112), слова узнікла з пе́рсці (гл.) паводле узору пе́рсцень ’пярсцёнак’ > пе́рсні ’тс’ (мн. л.). Можна дапусціць, што пе́рсні ўзыходзіць да прасл. *pьrsi ’жаночыя грудзі’ > ’грудзі’ > ’грудзі ў каня’ — асабліва пасля з’яўлення вупражы на каня, параўн. хамут мог разумецца як “пярсцёнак” на шыю. Параўн. славац. prsiny, серб.-харв. пр́сина ’нагруднік (збруя)’. Сюды ж персьцьні ’грудзі ў каня’ (пух., З нар. сл.) — у выніку кантамінацыі лексем пе́рсні і пе́рсці (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

спу́таць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго.

Звязаць ногі путам, пазбавіўшы свабоды рухаў. [Селянін:] — Спутаў гэта я каня, а сам прылёг і, не пры вас кажучы, трохі даў храпака. С. Александровіч. З вераўчаным путам у руцэ павёў [Васіль] каня к узлеску, дзе пасвілі коней. Спутаў, пусціў пасвіцца. Мележ.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)