адда́ць сов.

1. в разн. знач. отда́ть; (подвергнуть действию чего-л.) преда́ть; (осудить на что-л.) обре́чь; (в школу и т.п. — ещё) определи́ть;

а. доўг — отда́ть долг;

а. усе́ сі́лы спра́ве выхава́ння мо́ладзі — отда́ть все си́лы де́лу воспита́ния молодёжи;

а. сябе́ на паку́ты — обре́чь себя́ на муче́ния;

а. дзіця́ ў шко́лу — отда́ть (определи́ть) ребёнка в шко́лу;

а. пад суд — отда́ть под суд (преда́ть суду́);

за касцю́м адда́ў мно́га — за костю́м о́тдал мно́го;

а. распараджэ́нне — отда́ть распоряже́ние;

2. (об оружии) отда́ть;

а. го́лас — отда́ть го́лос;

а. нале́жнае — отда́ть до́лжное;

а. бо́гу душу́ — отда́ть бо́гу ду́шу;

а. дані́ну — отда́ть дань;

а. апо́шні доўг — отда́ть после́дний долг;

а. на суд — (каму) отда́ть на суд (кого);

а. пакло́н — отда́ть покло́н;

а. агню́ і мячу́ — преда́ть огню́ и мечу́;

а. жыццё — (за каго, што) отда́ть жизнь (за кого, что);

а. галаву́ ў закла́д — отда́ть го́лову в закла́д;

што ві́нен, а. паві́ненпосл. долг платежо́м кра́сен

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

во́ля ж., в разн. знач. во́ля; (вольная жизнь — ещё) приво́лье ср.;

в. наро́да — зако́н — во́ля наро́да — зако́н;

у ва́шай во́лі — в ва́шей во́ле;

вы́йсці на во́лю — вы́йти на во́лю;

тут дзе́цям в. — тут де́тям приво́лье;

во́льнаму в. — во́льному во́ля;

в. ва́ша — во́ля ва́ша;

дава́ць во́лю — (каму) дава́ть во́лю (кому); потака́ть (кому);

даць во́лю рука́м — дать во́лю рука́м;

жале́зная в. — желе́зная во́ля;

лю́дзі до́брай во́лі — лю́ди до́брой во́ли;

на во́лю лёсу — на во́лю ро́ка; на произво́л судьбы́;

даць во́лю сляза́м — дать во́лю слеза́м;

даць во́лю сваі́м пачу́ццям — дать во́лю свои́м чу́вствам;

твая́ (яго́ і г.д.) до́брая в. — твоя́ (его́ и т.д.) до́брая во́ля;

па до́брай во́лі — по до́брой во́ле;

апо́шняя в. — после́дняя во́ля;

бо́жая в. (ла́ска) — а) во́ля бо́жья; б) ми́лость бо́жья;

браць во́лю — (над кім) брать во́лю (над кем);

во́льнаму в., шалёнаму по́лепосл. во́льному во́ля, а шально́му по́ле;

языко́м мялі́, а рука́м во́лі не дава́йпогов. языко́м мели́, а рука́м во́ли не дава́й

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ВО́ДАРАСЦІ

(Algae),

зборная група ніжэйшых споравых, пераважна водных, раслін. Для водарасцей характэрна адсутнасць тыповых для вышэйшых раслін сцябла, лісця і каранёў, аднак у некаторых цела падзелена на ліста- і сцеблападобныя часткі. Прадстаўлены аднаклетачнымі (ад долей мкм), каланіяльнымі і шматклетачнымі слаявіннымі, або таломнымі (даўж. да 60 м), жыццёвымі формамі. Сасудзістая сістэма адсутнічае. Рухомыя водарасці маюць жгуцікі, часам вочка і скарачальныя вакуолі. Размнажэнне разнастайнае: вегетатыўнае, бясполае і палавое (галагамія, ізагамія, анізагамія і аагамія). У шэрагу водарасцей назіраецца строгае чаргаванне пакаленняў — спарафіта і гаметафіта. Жыўленне аўтатрофнае, гетэратрофнае і галазойнае (фагатрофнае); ёсць паразітныя формы. Хларапласты (храматафоры) клетак маюць хларафіл a і b ці a і c, таксама дадатковыя пігменты — фікабіліны (фікацыян, фікаэрытрын, фікаксанцін, карацін і інш.), якія маскіруюць зялёны колер хларафілу і надаюць водарасцям жоўта-зялёную, жоўтую, бурую, чырв., сінюю і сіне-зялёную афарбоўкі.

Вядома больш за 38 тыс. відаў. У залежнасці ад біяхім. асаблівасцей (набору пігментаў, саставу клетачнай абалонкі, тыпу запасных рэчываў) і субмікраскапічнай будовы клетак іх адносяць да аднаго з 10 аддзелаў (тыпаў) водарасцей: дыятомавыя, зялёныя, чырвоныя, сіне-зялёныя, бурыя, пірафітавыя, жоўта-зялёныя, залацістыя, харавыя і эўгленавыя (гл. адпаведныя артыкулы). Усе аддзелы ў працэсе эвалюцыі развіваліся ў асноўным незалежна. Найб. старажытныя з іх — сіне-зялёныя (цыянеі). Водарасці — найб. верагодныя продкі наземных раслін. Сіне-зялёныя і прахларафітавыя водарасці — пракарыёты. Іх часта лічаць асобнай групай арган. свету або адносяць да бактэрый. Пашыраны па ўсім зямным шары. Жывуць пераважна ў вадзе (прэснай і салёнай), у глебе і на яе паверхні, на кары дрэў, камянях, інш. субстратах, у снезе, лёдзе, у сімбіёзе з інш. раслінамі (напр., лішайнікі), могуць выкарыстоўваць для жыццядзейнасці атм., грунтавую і інш. вільгаць. На Беларусі адзначана больш за 2200 відаў, разнавіднасцей і формаў, якія аб’ядноўваюцца ў 300 родаў, 210 з іх глебавыя водарасці, астатнія пашыраны ў розных вадаёмах, на кары дрэў, камянях, розных грунтах і інш. субстратах. Найб. разнастайныя паводле відавога складу дыятомавыя (каля 930 таксонаў з 47 родаў) і зялёныя (640 таксонаў з 139 родаў); зарэгістраваны 320 таксонаў сіне-зялёных, 186 эўгленавых, больш за 50 залацістых, каля 50 жоўта-зялёных, больш за 40 пірафітавых, 13 харавых і 3 віды чырвоных водарасцей.

Водарасці (пераважна фітапланктон) — галоўныя прадуцэнты арган. рэчываў у водным асяроддзі (іх біямаса ў Сусветным ак. складае 1,7 млрд. т), у працэсе фотасінтэзу выдзяляюць у ваду і атмасферу кісларод. Многія віды водарасцей — індыкатары якасці вады, вызначаюць трафічны статус вадаёма. Багатыя вітамінамі (напр., 100 г сухой масы хларэлы задавальняюць сутачную патрэбу чалавека і с.-г. жывёлы ў вітамінах), мінер. солямі, мікраэлементамі. Колькасць бялку, алею і вугляводаў у розных відаў водарасцей ад 5 да 50—80%. Выкарыстоўваюцца ў харч., мед., папяровай, нафтавай, хім. і інш. прам-сці, з іх атрымліваюць агар-агар, альгінаты, ёд, калійныя солі, цэлюлозу, спірт, кармавы бялок, воцатную і альгінавыя кіслоты. Многія водарасці спажываюцца чалавекам (пераважна марскія — марская капуста і салата), ідуць на корм жывёле, угнаенне, служаць важнымі кампанентамі замкнёных экасістэм на касм. караблях і падлодках (напр., хларэла), таксама сістэм біял. ачысткі сцёкавых вод (напр., пратакокавыя водарасці), кормам для зоапланктону і рыб. Масавае развіццё («цвіценне») водарасцей пагаршае якасць вады, парушае работу фільтраў на ачышчальных збудаваннях, выклікае замор рыбы. Некаторыя віды выдзяляюць таксічныя рэчывы, небяспечныя для жывых арганізмаў. Для барацьбы з непажаданымі відамі водарасцей выкарыстоўваюць альгіцыды. Адклады выкапнёвых дыятомавых водарасцей утвараюць вапняковыя і даламітавыя пароды — дыятаміты і інш. Вывучэнне выкапнёвых водарасцей і іх адкладаў мае важнае стратыграфічнае і палеаэкалагічнае значэнне. Водарасці — прадмет вывучэння альгалогіі.

Літ.:

Водоросли: Справ. Киев, 1989;

Жизнь растений. Т. 3. Водоросли. Лишайники. М., 1977;

Саут Р., Уиттик А. Основы альгологии: Пер. с англ. М., 1990.

Т.М.Міхеева.

т. 4, с. 249

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

войти́ сов.

1. в разн. знач. увайсці́;

войти́ в дом увайсці́ ў дом;

войска́ вошли́ в го́род во́йскі ўвайшлі́ ў го́рад;

войти́ в соста́в делега́ции увайсці́ ў склад дэлега́цыі;

войти́ в репертуа́р увайсці́ ў рэпертуа́р;

войти́ в де́йствие увайсці́ ў дзе́янне;

войти́ в но́рму увайсці́ ў но́рму;

войти́ в привы́чку (обы́чай, тради́цию) увайсці́ ў прывы́чку (звы́чай, трады́цыю);

войти́ в конта́кт ува́йсці ў канта́кт;

2. офиц. (обратиться с чем-л.) звярну́цца;

войти́ куда́-л. с предложе́нием звярну́цца куды́е́будзь з прапано́вай;

3. (вникнуть) уні́кнуць; увайсці́;

войти́ в суть де́ла уні́кнуць (увайсці́) у су́тнасць спра́вы;

войти́ в быт увайсці́ ў по́быт;

войти́ в дове́рие увайсці́ ў даве́р;

войти́ в аза́рт увайсці́ ў аза́рт;

войти́ в долги́ уле́зці ў даўгі́;

войти́ в жизнь увайсці́ ў жыццё;

войти́ в роль увайсці́ ў ро́лю;

войти́ в си́лу увайсці́ ў сі́лу;

войти́ в лета́ увайсці́ ў гады́;

войти́ во вкус адчу́ць смак;

войти́ в строй увайсці́ ў строй;

войти́ в исто́рию увайсці́ ў гісто́рыю;

войти́ в колею́ увайсці́ ў каляі́ну;

войти́ в положе́ние кого́ зразуме́ць чыё-не́будзь стано́вішча, адне́сціся да каго́е́будзь з ува́гай;

войти́ в посло́вицу стаць пры́казкай.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пройти́ сов., в разн. знач. прайсці́, мног. папрахо́дзіць; (миновать) міну́ць, праміну́ць; (сквозь что-л. — ещё) прале́зці, мног. папрала́зіць; (перестать — ещё) сці́хнуць;

по́езд прошёл по мосту́ цягні́к прайшо́ў па мо́сце;

пройти́ вперёд прайсці́ напе́рад;

пройти́ пешко́м сто киломе́тров прайсці́ пе́шкі сто кіламе́траў;

прошёл слух о его́ прие́зде прайшла́ чу́тка пра яго́ прые́зд;

у́тром прошёл дождь зра́нку прайшо́ў до́ждж;

заговори́вшись, пройти́ поворо́т доро́ги загавары́ўшыся, прайсці́ паваро́т даро́гі;

прошёл це́лый час прайшла́ цэ́лая гадзі́на;

гвоздь прошёл наскво́зь цвік прайшо́ў (прале́з) наскро́зь;

по а́лгебре мы прошли́ бино́м Нью́тона па а́лгебры мы прайшлі́ біно́м Нью́тана;

пройти́ цензу́ру прайсці́ цэнзу́ру;

прое́кт успе́шно прошёл все инста́нции прае́кт паспяхо́ва прайшо́ў усе́ інста́нцыі;

пройти́ по ко́нкурсу прайсці́ па ко́нкурсе;

пройти́ вое́нную слу́жбу прайсці́ вайско́вую слу́жбу;

боле́знь прошла́ хваро́ба прайшла́;

боль прошла́ боль прайшо́ў (сціх);

прошёл ещё оди́н день прайшо́ў (міну́ў, праміну́ў) яшчэ́ адзі́н дзень;

пройти́ ого́нь и во́ду (и ме́дные тру́бы) прайсці́ аго́нь і ваду́ (і ме́дныя тру́бы); пабы́ць на кані́ і пад канём; быць на во́зе і пад во́зам;

пройти́ молча́нием прамаўча́ць;

пройти́ в жизнь прайсці́ ў жыццё;

пройти́ ми́мо прайсці́;

э́то да́ром не пройдёт гэ́та так (дарэ́мна) не про́йдзе;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

увайсці́ сов.

1. в разн. знач. войти́;

у. ў пако́й — войти́ в ко́мнату;

лапа́та лёгка ўвайшла́ ў зямлю́ — лопа́та легко́ вошла́ в зе́млю;

во́йскі ўвайшлі́ ў го́рад — войска́ вошли́ в го́род;

у. ў саста́ў дэлега́цыі — войти́ в соста́в делега́ции;

у. ў рэпертуа́р — войти́ в репертуа́р;

у. ў дзе́янне — войти́ в де́йствие;

у. ў но́рму — войти́ в но́рму;

у. ў прывы́чку (звы́чай) — войти́ в привы́чку (обы́чай);

у. ў трады́цыю — войти́ в тради́цию;

у. ў канта́кт — войти́ в конта́кт;

у. ў курс спра́вы — войти́ в курс де́ла;

у бо́чку ўвайшло́ яшчэ́ вядро́ вады́ — в бо́чку вошло́ ещё ведро́ воды́;

2. разг. пройти́;

у. за дзень тры́ццаць кіламе́траў — пройти́ за́ день три́дцать киломе́тров;

у. ў гісто́рыю — войти́ в исто́рию;

у. ў мо́ду — войти́ в мо́ду;

у. ў каляі́ну — войти́ в колею́;

у. ў гады́ — стать взро́слым;

у. ў сі́лу — войти́ в си́лу;

у. ў ро́лю — войти́ в роль;

у. ў жыццё — войти́ в жизнь;

увайсці́ ў даве́р — войти́ в дове́рие;

увайсці́ ў ла́ску — приобрести́ благоволе́ние, расположе́ние;

у. ў смак — войти́ во вкус

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

век (род. ве́ку) м.

1. в разн. знач. век;

у двацца́тым ве́ку — в двадца́том ве́ке;

сярэ́днія вякі́ист. сре́дние века́;

каме́нны в.археол. ка́менный век;

бро́нзавы в.археол. бро́нзовый век;

жале́зны в.археол. желе́зный век;

каро́ткі в. — коро́ткая жизнь;

будава́ць на вякі́ — стро́ить на века́;

в. не ба́чыліся — век не ви́делись;

в. тэ́хнікі — век те́хники;

касмі́чны в. — косми́ческий век;

2. во́зраст;

у малады́м ве́ку — в ра́ннем во́зрасте;

3. в знач. нареч., разг. ввек;

ад сёння і да ве́ку — отны́не и наве́ки;

век ве́ку пада́сць — изно́су не бу́дет;

да ве́ку — до конца́ жи́зни;

в. цэ́лы — ве́ки ве́чные, це́лая ве́чность;

в.-вяко́м — а) ве́чно, испоко́н ве́ка; б) никогда́;

в. не забу́ду — ввек не забу́ду;

залаты́ в. — золото́й век;

на маі́м вяку́ — на моём веку́;

на ве́кі ве́чныя — на ве́ки ве́чные; на ве́ки веко́в;

дажы́ць да ве́ку — дожи́ть свой век;

спако́н ве́ку — от ве́ка, испоко́н (споко́н) ве́ка (ве́ку, веко́в);

у глыбіню́ вяко́ў — в глубь веко́в; в глубь исто́рии;

в. векава́ць — век корота́ть;

з ве́ку ў в. — из ве́ка в век;

в. жыві́ — в. вучы́сяпосл. век живи́ — век учи́сь;

чарвяку́ на вяку́погов. в ко́и-то ве́ки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кане́ц, -нца́ м.

1. в разн. знач. коне́ц;

к. па́лкі — коне́ц па́лки;

к. даро́гі — коне́ц доро́ги;

к. го́да — коне́ц го́да;

жыццё яго́ набліжа́ецца да канца́жизнь его́ бли́зится к концу́;

шварто́вы к.мор. шварто́вый коне́ц;

2. чаще мн., перен., разг. коне́ц, смерть ж.;

тут яму́ і канцы́ прыйшлі́ — тут ему́ и коне́ц пришёл;

к.! — ко́нчено;

аддава́ць канцы́ — отдава́ть концы́;

знайсці́ к. — найти́ коне́ц;

адзі́н к. — оди́н коне́ц;

сысці́ на пусты́ к. — дойти́ до ру́чки;

канца́е́ры няма́ — конца́-кра́ю (конца́-кра́я) нет;

без канца́ — без конца́; до бесконе́чности;

да канца́ — до конца́;

дайсці́ да канца́ — дойти́ до конца́ (до то́чки);

і к. — и коне́ц, и де́ло с концо́м;

у або́два канцы́ — в о́ба конца́;

хава́ць канцы́ — пря́тать концы́;

канцы́ ў ваду́ — концы́ в во́ду;

з канца́ ў к. — из конца́ в коне́ц;

з усі́х канцо́ў — со всех концо́в;

канца́-кра́ю няма́ — конца́-кра́ю нет;

на благі́ к. — на худо́й коне́ц;

палажы́ць к. — (чаму) положи́ть коне́ц (чему);

не з таго́ канца́ пачына́ць — не с того́ конца́ начина́ть;

па́лка з двума́ канца́мі — па́лка о двух конца́х;

стая́ць да канца́ — стоя́ть до конца́;

зве́сці канцы́ з канца́мі — свести́ концы́ с конца́ми;

да канца́ дзён (сваі́х) — до конца́ дней (свои́х);

канцы́ з канца́мі не схо́дзяцца — концы́ с конца́ми не схо́дятся;

к. — спра́ве вяне́цпогов. коне́ц — де́лу вене́ц

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сам, род., вин. само́га, дат. само́му, твор., предл. самі́м; ж. сама́, ср. само́; мн. са́мі мест. опред., м.

1. в разн. знач. сам;

я сам гэ́та ве́даю — я сам э́то зна́ю;

цяпе́р ён і сам не рад — тепе́рь он и сам не рад;

са́мі зно́йдуць даро́гу — са́ми найду́т доро́гу;

гэ́та само́ жыццёэ́то сама́ жизнь;

сам гэ́ты факт ра́дуе мяне́ — сам э́тот факт ра́дует меня́;

2. в знач. сущ., уст. (хозяин, глава) сам;

сам загада́ў — сам приказа́л;

сам-на́сам — с гла́зу на гла́з;

сам не свой — сам не свой;

сам па сабе́ — сам по себе́; как таково́й;

сам (сама́, само́) сабо́й — сам (сама́, само́) собо́й;

сам сабе́ гаспада́р — сам себе́ хозя́ин;

сам сабе́ галава́ — сам себе́ голова́;

сам сабе́ — про себя́;

быць самі́м сабо́ю — быть сами́м собо́ю;

сам не рад — (и) сам не рад;

сам праз сябе́ — сам по себе́;

сам не ў сабе́ — сам не свой;

само́ сабо́й разуме́ецца (зразуме́ла) — само́ собо́й разуме́ется;

сам чорт не разбярэ́ — сам чёрт не разберёт;

які́я са́мі, такі́я і са́ніпогов. каки́е са́ми, таки́е и са́ни; по Се́ньке и ша́пка;

са́мі з вуса́міпогов. са́ми с уса́ми;

не капа́й друго́му я́мы (я́му), сам ува́лішся ў яе́посл. не рой друго́му я́мы (я́му), сам в неё упадёшь;

сам не гам і друго́му не дампогов. соба́ка на се́не

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

подверга́ть несов. падвярга́ць; однако лучше переводить (и чаще так и переводится) глаг., соответствующими определённым сущ., а также оборотами с другими глаг. в знач. ставить в какое-л. положение, делать предметом какого-л. действия; ста́віць (каго, што, пад што, на што); выстаўляць (каго, што, пад што, на што); падстаўля́ць (каго, што, пад што); падво́дзіць (каго, што, пад што); рабі́ць (каму, чаму, у каго, у чаго, з кім, з чым, над кім, над чым, што); наклада́ць (што, на каго, на што); аддава́ць, дава́ць (каго, што, на што, пад што, а также с неопр.); браць (пад што, на што, у што); дзе́йнічаць (чым, на што);

подверга́ть бомбардиро́вке бамбардзірава́ць, падвярга́ць бамбардзіро́ўцы;

подверга́ть обсужде́нию абмярко́ўваць, ста́віць на абмеркава́нне;

подверга́ть осмо́тру ста́віць на агля́д, агляда́ць;

подверга́ть опа́сности свою́ жизнь ста́віць пад небяспе́ку сваё жыццё, рызыкава́ць сваі́м жыццём;

подверга́ть де́йствию све́та дзе́йнічаць (уздзе́йнічаць) святло́м (на што), ста́віць (выстаўля́ць, падстаўля́ць) пад дзе́янне святла́;

подверга́ть опера́ции кого́-л. рабі́ць апера́цыю каму́е́будзь;

подверга́ть пы́тке катава́ць;

подверга́ть допро́су рабі́ць до́пыт, дапы́тваць (каго);

подверга́ть заключе́нию юр. зняво́льваць;

подверга́ть о́быску кого́-л. рабі́ць во́быск (во́бшук) у каго́е́будзь, абшу́кваць каго́;

подверга́ть взыска́нию кого́-л. наклада́ць спагна́нне на каго́е́будзь;

подверга́ть наказа́нию кара́ць, наклада́ць ка́ру;

подверга́ть штра́фу наклада́ць штраф, штрафава́ць;

подверга́ть испыта́нию браць на выпрабава́нне, выпрабо́ўваць, ста́віць на (пад) выпрабава́нне;

подверга́ть сомне́нию браць пад сумне́нне, сумнява́цца (у чым);

подверга́ть кри́тике крытыкава́ць;

подверга́ть му́кам му́чыць;

подверга́ть насме́шкам браць на смех, насміха́цца, смяя́цца (з каго, з чаго), кпіць (з каго, з чаго);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)