тэо́рыя, -і, мн. -і, -рый, ж.
1. Вучэнне, сістэма навуковых прынцыпаў, ідэй, якія абагульняюць практычны вопыт і адлюстроўваюць заканамернасці развіцця прыроды, грамадства, мыслення.
Т. пазнання.
2. Сукупнасць абагульненых палажэнняў, што ўтвараюць навуку або раздзел якой-н. навукі, а таксама сукупнасць правіл у галіне якога-н. майстэрства.
Лінгвістычная т.
Т. шахматнай гульні.
3. Думка, погляды, меркаванні аб чым-н., якія склаліся ў каго-н. (разм.).
У яго свая т. наконт гэтага пытання.
|| прым. тэарэты́чны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тэарэтычнае мовазнаўства.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
верхаві́на ж
1. (гары) Gípfel m -s, -; Spítze f -, -n;
2. (дрэва) Wípfel m -s, -;
3. перан разм (арганізацыі) Spítzen pl, die óberen Schíchten; Óberschichten pl (класа, грамадства);
пану́ючая [кіро́ўная] верхаві́на die óberen Zéhntausend
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
парвеню́
(фр. parvenu)
асоба, якая хутка дасягнула высокага службовага становішча або прабілася ў вышэйшыя слаі грамадства; выскачка.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
сацыя́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да грамадства, звязаны з жыццём і адносінамі людзей у грамадстве; грамадскі. Сацыяльны прагрэс. Сацыяльныя навукі. □ Усё залежыць ад таго, якія магчымасці прадастаўляе сацыяльны лад і эпоха ў цэлым для росквіту чалавечай асобы. Адамовіч. // Абумоўлены падзелам грамадства на класы. Сацыяльны састаў насельніцтва. Сацыяльнае паходжанне. Сацыяльныя супярэчнасці. Сацыяльныя групы. □ Чалавек, адарваны ад сацыяльнага асяроддзя, яго псіхалогія, настрой, пачуцці — часта цікавяць К. Чорнага. Кудраўцаў. // Які выклікаецца ўмовамі, узнікае з умоў грамадскага жыцця, грамадскага асяроддзя. Сацыяльная мараль. Сацыяльныя хваробы. Сацыяльны інстынкт.
2. Які мае на мэце змену грамадскіх вытворчых адносін. Сацыяльная рэвалюцыя. □ Пачалася эпоха сапраўднага народаўладства, найвялікшых сацыяльных пераўтварэнняў. Перкін. [Алесь:] — Гэта ясна. Паўстанне. Сацыяльны пераварот. Гэта па мне. Караткевіч.
•••
Сацыяльнае забеспячэнне гл. забеспячэнне.
Сацыяльнае страхаванне гл. страхаванне.
Сацыяльны дарвінізм гл. дарвінізм.
Сацыяльны мір гл. мір.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
sphere [sfɪə] n.
1. сфе́ра; шар; гло́бус; не́ба, нябёсы
2. по́ле дзе́йнасці, сфе́ра, ні́ва, ко́ла (інтарэсаў);
the sphere of his influence сфе́ра яго́ ўплы́ву;
the mental sphere сфе́ра разумо́вай дзе́йнасці
3. сацыя́льны асяро́дак, ко́ла (людзей);
in high spheres у вышэ́йшых ко́лах грама́дства
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
о́бщество ср.
1. грама́дства, -ва ср.;
социалисти́ческое о́бщество сацыялісты́чнае грама́дства;
2. (организация) тавары́ства, -ва ср., супо́лка, -кі ж., сябры́на, -ны ж.;
нау́чное о́бщество навуко́вае тавары́ства;
спорти́вное о́бщество спарты́ўнае тавары́ства;
3. (компания) тавары́ства, -ва ср., кампа́нія, -ніі ж.;
4. (сельское) ист. во́бшчаства, -ва ср., грамада́, -ды́ ж., супо́лка, -кі ж.;
в о́бществе на людзя́х, у людзя́х, у тавары́стве, у кампа́ніі;
быва́ть в о́бществе быва́ць у людзя́х (у кампа́ніі);
све́тское о́бщество уст. све́цкае ко́ла.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Пу́бліка ’супольнасць людзей, сабраных у пэўным месцы’ (ТСБМ), ст.-бел. публика ’публічнасць’ (1687). Запазычана праз польск. publika ’вялікі з’езд, публічны сход; грамадскасць’, першапачаткова ’агульны або дзяржаўны інтарэс’ (XVI–XVII стст.), што ўзыходзіць да лац. (res)publica, літаральна ’агульная справа’, гл. рэспубліка (ад лац. pūblicus ’народны, дзяржаўны, грамадскі’, скарочаны варыянт ад незафіксаванага *populicus < populus ’тлум, люд, народ’, гл. Банькоўскі, 2, 961, даслоўным перакладам якога было рэч паспалітая, адсюль паспо́льства ’грамадскасць, грамадства’. Розныя дэрываты, большасць з якіх запазычана з польскай і рускай моў, а таксама непасрэдна з лацінскай мовы (параўн. яшчэ ст.-бел. публикация, публиковати, публичный, Булыка, Лекс. запазыч., 33), распаўсюдзіліся пад уплывам франц. publik, publique (з XIII ст.) ’яўны, адкрыты, даступны ўсім’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
інду́стрыя
(фр. industrie, ад лац. mdustria = дзейнасць)
важнейшая галіна народнай гаспадаркі, якая аказвае рашаючае ўздзеянне на ўзровень развіцця вытворчых сіл грамадства, прамысловасць (напр. цяжкая і., лёгкая і.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
грамадзя́нскі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да прававога становішча грамадзян (у 1 знач.) у дзяржаве. Грамадзянскі кодэкс. Грамадзянскія правы. Грамадзянскія законы. / Накіраваны на карысць грамадства; уласцівы грамадзяніну. Грамадзянскі абавязак.
2. Неваенны, цывільны. Ніхто пабочны сюды не заглядваў — грамадзянскаму насельніцтву ўвогуле было забаронена хадзіць у лес, а гітлераўцы баяліся. Няхай.
•••
Грамадзянская вайна гл. вайна.
Грамадзянская паніхіда гл. паніхіда.
Грамадзянскі шлюб гл. шлюб.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ана́ліз, ‑у, м.
1. Метад навуковага даследавання, які заключаецца ў расчляненні цэлага на састаўныя часткі. Аналіз філасофскага паняцця прычыннасці. Аналіз заканамернасцей развіцця капіталістычнага грамадства. Статыстычны аналіз. Навуковы аналіз. // Разбор, разгляд чаго‑н. Аналіз творчасці пісьменніка. Аналіз чалавечых узаемаадносін.
2. Вызначэнне саставу і ўласцівасцей рэчыва. Аналіз крыві. Якасны аналіз. □ Быстрым позіркам Міхал акінуў калонку лічбаў на дошцы з дадзенымі хімічнага аналізу. Карпаў.
[Ад грэч. analysis — раскладанне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)