wchodzić

wchodzi|ć

незак.

1. уваходзіць;

z kim w umowę — прыходзіць да пагаднення з кім;

ustawa wchodzić w życie — закон уваходзіць у сілу;

2. падымацца, узыходзіць;

wchodzić po schodach — падымацца па лесвіцы;

3. (пра мора, сушу) урэзвацца, укліньвацца, выступаць;

4. уваходзіць, змяшчацца;

komu w drogę — заступаць каму дарогу;

wchodzić w szczeguły — паглыбляцца ў падрабязнасці (дэталі)

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

dłoń

dło|ń

ж.

1. далонь;

klaskać w ~nie — пляскаць у ладкі;

2. рука;

podać — komu~ńі — падаць руку каму;

skinąć ~nią — памахаць рукой;

podać bratnią ~ń — працягнуць (падаць) руку дапамогі;

pomocna ~ń — рука дапамогі;

prędziej (mi) włosy na ~ni wyrosną — хутчэй певень яйкі несці пачне; ніколі; ні ў якім выпадку;

jak na ~ni — як на далоні

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

ву́шы, -шэ́й (ед. ву́ха ср.) у́ши;

в. аб’е́сці — прожужжа́ть у́ши; надое́сть;

в. вя́нуцьу́ши вя́нут;

вы́цягнуць з в. — вы́тащить за́ уши;

дайсці́ да (чыіх) вушэ́й — дойти́ до уше́й (кого, чьих);

за вуша́мі — трашчы́ць за уша́ми трещи́т;

за в. не адця́гнеш — за́ уши не отта́щишь;

за в. цягну́ць — (каго) за́ уши тащи́ть (кого);

закаха́цца па в. — влюби́ться по́ уши;

мець в. — слу́шать, прислу́шиваться;

мець свае́ во́чы і в. — име́ть свои́ глаза́ и у́ши;

накруці́ць в. — надра́ть у́ши;

на свае́ (ула́сныя) в. чуць — слы́шать со́бственными уша́ми;

натапы́рыць в. — навостри́ть у́ши;

не ба́чыць як сваі́х вушэ́й — не вида́ть как свои́х уше́й;

не ве́рыць сваі́м вуша́м — не ве́рить свои́м уша́м;

па в. ў гра́зі — по́ уши в грязи́;

па в. ў даўга́х — по́ уши в долга́х;

па са́мыя в. — по са́мые у́ши, по́ уши;

пачырване́ць да вушэ́й — покрасне́ть до уше́й;

пець (напе́ць) у в. — дуть, петь (наду́ть, напе́ть) в у́ши;

прапусці́ць мі́ма вушэ́й — пропусти́ть ми́мо уше́й;

пратрубі́ць (пракрыча́ць) в. — (каму) прожужжа́ть (прокрича́ть, протруби́ть) у́ши (кому);

разве́сіць в. — разве́сить у́ши;

стая́ць у вуша́х — стоя́ть в уша́х;

стры́гчы вуша́мі — стричь (пря́дать, прясть) уша́ми;

уве́сці ў в. — (каму) подсказа́ть (кому); надоу́мить (кого);

хоць в. затыка́й — хоть у́ши затыка́й;

хто парася́ ўкраў, у таго́ ў вуша́х пішчы́цьпосл. на во́ре ша́пка гори́т;

і сце́ны в. ма́юцьпосл. и у стен у́ши есть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

ша́пка, -і, ДМ -пцы, мн. -і, -пак, ж.

1. Галаўны ўбор, звычайна цёплы, мяккі.

Зімовая ш.

2. перан. Тое, што мае форму купала.

Шапкі хвой.

Снегавыя шапкі дрэў.

3. Тое, што і шапачка (у 2 знач.).

Ш. баравіка.

4. Загаловак буйным шрыфтам, агульны для некалькіх артыкулаў у газеце, а таксама назва ўстановы-выдаўца, серыі і пад., якая змяшчаецца на тытульным лісце кнігі над загалоўкам (спец.).

Бюлетэнь выдаецца пад шапкай міністэрства.

5. Верхні брус над дзвярамі, акном для мацавання іх (спец.).

Закідаць шапкаміужыв., калі выхваляюцца чым.-н. у знач.: лёгка адолець, перамагчы.

На разбор шапак (прыйсці, паспець, з’явіцца і пад.; разм.) — к канцу, калі ўсе разыходзяцца, усё скончылася.

На злодзеі і шапка гарыць — пра вінаватага ў чым-н. чалавека, які сам сябе выдае чым-н.

Па Сеньку і шапка — пра таго, хто не заслугоўвае лепшага.

Па шапцы даць каму (разм.) — выгнаць, зняць з работы.

Шапка валіцца (разм.) — пра што-н. надта высокае.

Шапка расце на галаве (разм.) — пра вялікі страх.

|| памянш. ша́пачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 знач.).

|| зневаж. шапчы́на, -ы, мн. -ы, -чы́н, ж. (да 1 знач.; разм.).

|| прым. ша́пачны, -ая, -ае (да 1 знач.) і ша́пкавы, -ая, -ае (да 1 знач.).

На шапачны разбор прыйсці, паспець і пад. (тое, што і на разбор шапак). Шапачнае знаёмства (выпадковае; разм.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

open3 [ˈəʊpən] v.

1. адкрыва́ць, адчыня́ць; адкрыва́цца, адчыня́цца;

open one’s eyes расплю́шчваць во́чы;

open a book раскрыва́ць/разго́ртваць кні́гу;

open an umbrella раскрыва́ць парасо́н;

open the door адчыня́ць дзве́ры;

The shop opens at 9 o’clock. Крама адчыняецца а дзявятай гадзіне;

Flowers open in the sun. Кветкі распускаюцца на сонцы.

2. адкрыва́ць, пачына́ць; адкрыва́цца, пачына́цца;

open negotiations пачына́ць перамо́вы;

open fire адкрыва́ць аго́нь

open smb.’s eyes to smth. адкрыва́ць каму́-н. во́чы на што-н.;

the heavens opened дождж палі́ў як з вядра́э́бра

open out [ˌəʊpənˈaʊt] phr. v. расшыра́цца, пашыра́цца;

open out to smb. гавары́ць больш во́льна з кім-н.; стаць самі́м сабо́й

open up [ˌəʊpənˈʌp] phr. v.

1. гавары́ць шчы́ра/адкры́та

2. адкрыва́ць аго́нь (пра стральбу);

Anti-aircraft guns opened up. Зенітная/супраць паветраная артылерыя адкрыла агонь.

3. адчыня́ць дзве́ры (звыч. ужываецца ў загадах)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

turn1 [tɜ:n] n.

1. паваро́т; абаро́т;

a turn in the road паваро́т даро́гі;

the turn of a wheel абаро́т ко́ла

2. зме́на напра́мку, паваро́тны пункт;

a turn for the better зме́на да ле́пшага

3. чарга́

4. чарго́вы ну́мар у прагра́ме; вы́хад на сцэ́ну

5. infml нерво́вы шок

at every turn на ко́жным кро́ку;

at the turn of the century на пача́тку стаго́ддзя;

by turns/in turn па чарзе́;

done to a turn BrE падсма́жаны ў са́мы раз;

do smth. a good/bad turn зрабі́ць каму́-н. до́брую/ке́пскую паслу́гу;

never do a hand’s turn не варухну́ць па́льцам, сядзе́ць скла́ўшы ру́кі;

one good turn deserves another за ла́ску ла́скай, аддзя́чваць за паслу́гу паслу́гай;

take a turn for the worse паго́ршваць, станаві́цца го́ршым;

take turns to do smth. рабі́ць што-н. па чарзе́

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

hammer2 [ˈhæmə] v.

1. (in/into/onto) біць мо́латам; біць, забіва́ць, заганя́ць малатко́м;

hammer in a nail забіва́ць цвік;

hammer down the lid of a box забіва́ць скры́нку

2. біць, нано́сіць уда́ры; калаці́ць (у дзверы, таксама пра дождж і да т.п.); калаці́цца (пра сэрца);

Rain was hammering down onto the iron roof. Дождж моцна грукатаў па металічным даху;

hammer smth. home

1) утлума́чваць, растлума́чваць што-н.

2) забі́ць гол мо́цным уда́рам;

hammer smth. into smb. убіва́ць што-н. каму́-н. (у галаву); утлума́чваць

hammer away [ˌhæmərəˈweɪ] phr. v. : hammer away at smth. працава́ць над чым-н. до́ўга, не спыня́ючыся; упа́рта паўтара́ць, дзяўбці́; карпе́ць над чым-н.

hammer out [ˌhæmərˈaʊt] phr. v.

1. выпрацо́ўваць; прыду́мваць, вынахо́дзіць (план, ідэю, пагадненне, кампраміс);

hammer out a deal дасягну́ць пагадне́ння нако́нт здзе́лкі (з цяжкасцю)

2. гу́чна і фальшы́ва ігра́ць на музы́чным інструме́нце

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

war1 [wɔ:] n.

1. вайна́; баявы́я дзе́янні;

a nuclear war я́дзерная вайна́;

a cold war хало́дная вайна́;

an outbreak of war пача́так вайны́;

be at war у ста́не вайны́;

World War Two Друга́я сусве́тная вайна́;

in the war на вайне́, у час вайны́;

declare war on smb. абвясці́ць вайну́ каму́-н.;

win/lose a war вы́й граць/прайгра́ць вайну́;

go to war ісці́ на фронт;

wage war on/against smb./smth. ве́сці вайну́ з кім-н./чым-н., ваява́ць з кім-н./чым-н.

2. барацьба́;

the class war кла́савая барацьба́;

make war on diseases ве́сці барацьбу́ з хваро́бамі

have been in the wars infml : It looks like you have been in the wars. Выглядаеш, як быццам ты пабываў у пераплёце;

a war of nerves псіхалагі́чная вайна́;

a war of words сло́ўная перапа́лка, ла́янка

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

spit2 [spɪt] v. (spat)

1. плява́ць; плява́цца; пы́рскаць слі́наю, рабі́ць пы́рскі;

spit blood ха́ркаць крывёю;

spit in smb.’s face плю́нуць каму́-н. у твар

2. ста́віцца абыя́кава (да чаго-н./каго-н.);

spit at/on smth. плява́ць на што-н.;

I spit at his order. Мне напляваць на яго загад.

3. фы́ркаць, шыпе́ць (пра жывёл)

4. infml ка́паць, пы́рскаць, се́яць (пра дождж), імжэ́ць;

It was spitting a bit, it was not raining heavily. Трохі імжэла, дажджу вялікага не было.

5. трашча́ць, шыпе́ць, сы́паць і́скрамі (пра дровы);

The grease was spitting on the fire. Тлушч шкварчэў на агні.

within spitting distance infml як плю́нуць

spit out [ˌspɪtˈaʊt] phr. v. infml выка́зваць, выпа́льваць (словы);

spit out a reproach кі́нуць папро́к;

spit out an oath чартыхну́цца, вы́лаяцца;

Come on! Spit out! Давай, гавары!

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

Калі́ць1 ’пэцкаць’ (жытк., Арх. ГУ; ТС), польск. kalić ’пэцкаць’, ’брудзіць’, ’муціць’, славін. kalac ’пэцкаць, брудзіць’ каш. kalëc, в.-луж. kalić ’муціць’, ’запырскваць’, н.-луж. kaliś ’муціць (ваду)’, ’пэцкаць’, чэш. kaliti ’пэцкаць’, ’муціць’, славац. kaliť ’брудзіць’, ’муціць’ славен. kalíti ’муціць’, серб.-харв. ка́лити ’брудзіць, муціць’. Праслав. вытворнае ад каlъ (гл. кал), дзеяслоў па ‑iti‑.

Калі́ць2 ’бяліць, рабіць пабелку’ (тураў., Выг.; гом. КЭС; петрык., Мат. Гом.; кам., Сл. паўн.-зах., ТС). Укр. палес. калити ’мазаць сцяну глінай’, польск. kalić ’бяліць’, славац. kaľiti ’бяліць (сцены)’. Беларускае быццам бы толькі палескае, статус іншых фіксацый не вельмі ясны, наўрад ці правамерна рабіць дапушчэнне аб праславянскім характары слова. Бел. інавацыя відавочная — на базе семемы ’мазаць глінай’, ад kaliti > kalъ (гл. кал). Утварэнне, паралельнае да каліць1 (параўн.).

Калі́ць3 ’гартаваць’ адзначана толькі форма калытыся ’гартавацца’ (драг., Жыв. сл.). Статус слова няясны, гэта палескі кавальскі тэрмін і не выключана, што ён запазычаны з суседніх моў. Рус. калить ’гартаваць’, чэш. kaliti, славац. kaliť, славен. kaliti, серб.-харв. ка́лити, макед. кали, балг. каля ’гартаваць’. Праславянская семантыка па-рознаму разумеецца даследчыкамі, існуюць розныя погляды на сувязі слав. лексемы і як вынік былі прапанаваны розныя этымалогіі. Паводде Бернекера, 1, 476, прасл. kaliti суадносіцца з ірл. calath, кімр. calad ’цвёрды’, лац. callum, callus ’мазоль’ і да т. п.; Мее (BSL, 14, 373) шукае сувязі з рус. колеть ’цвярдзець’; Ваян (RÉS, 19, 112) лічыць, што слав. kaliti — паралельнае з герм. *köljan ’ахалоджваць’. Былі і іншыя прапановы, сярод якіх найбольш абгрунтаванай і прынятай у некаторых новых слоўніках з’яўляецца версія аб сувязі слова з прасл. kalъ, гл. спец. Махэк, LF, 65, 314–315. Паводле гэтай версіі, генетычная сувязь лексем відавочная, паколькі ў традыцыйнай (даўняй) ганчарнай вытворчасці цвёрдасць надаецца напальваннем. Такая думка была падтрымана Слаўскім. 2, 29, аднак неабходна адзначыць, што сам Махэк₂ (236) адмовіўся ад ранейшай прапановы і прыняў фактычна версію Бернекера. Сумненні таксама ў Машыннага (JP, 39, 1959, 2). Трубачоў (Эт. сл., 9, 124) вельмі ўпэўнена мяркуе аб эвалюцыі семантыкі ’апускаць металічны выраб у ваду, у раствор гліны’ > ’гартаваць’.

Калі́ць4 ’напальваць’ (Мат. Гом.). Рус. дыял. калить ’тс’, наўг. і інш. ’грэць і да т. п.’. Можна разумець як вытворнае ад каліць3, семантыка зразумелая, паводле геаграфіі — інавацыя ў рус. і часткова бел. гаворках.

Калі́ць5 ’прабіраць, выгаворваць’ (Юрч.). У іншых бел. гаворках адпаведнікаў як бынцам няма. Рус. раз., уладз., сарат., арханг. калить ’лаяць, сварыць; сварыцца’, вяц. ’рабіць каму-небудзь строгую заўвагу’. Статус беларускага слова няясны, яно магло трапіць у бел. усх. гаворкі разам з рус. перасяленцамі. Аднак не выключана, што тут незалежныя ўтварэнні; на базе калить ’каліць’ утвораны рус. лексемы, а бел. — або па той жа семантычнай мадэлі, або ў выніку развіцця семантыкі ’знеслаўляць’ (< ’пэцкаць’) > ’выгаворваць’, параўн. бел. тур. каляць ’знеслаўляць’ і ’пэцкаць’ (да кал). Больш верагоднай уяўляецца першы варыянт тлумачэння, параўн. семантычную паралель у рус. маск. жечь ’лаяць, сварыць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)