Вузро́слы ’дарослы’ (Бяльк.). Ад узрасці́ ’вырасці’, гл. узро́ст, як узнясці́, узнёслы ’патэтычны’, аднак пратэза перад прыставачным у сведчыць хутчэй пра запазычанне з рус. взро́слый ’дарослы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́лічыць (БРС, Нас., Яруш., Касп., Шат., Бяльк.). Крукоўскі (Уплыў, 121) лічыць калькай рус. вычислить, але хутчэй гэта самастойнае ўтварэнне; параўн. польск. wyliczyć. Гл. таксама лічыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Не́маразь, не́морозь ’дрыжыкі, жах’ (ТС). Хутчэй за ўсё з не́марасць (гл.) з ад’ідэацыяй да мароз, параўн. фразеалагізм аж мароз па скуры (пайшоў) ’вельмі страшна, жахліва’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скі́пціцца ‘памерці, здырдзіцца’ (в.-дзв., паст., Сл. ПЗБ). Аўтары слоўніка параўноўваюць з літ. kèptelėti ‘тс’, далёкім у фармальных адносінах; хутчэй да скепсціцца (гл.), ужытага эўфемістычна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бязме́н. Рус. безме́н, укр. бе́змін, польск. bezmian. Няяснае слова. Хутчэй за ўсё запазычанне (з чув. або араб.- тур.). Агляд шматлікіх версій у Фасмера, 1, 144–145.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ральні́цтва ’паляводства, земляробства’ (Байк. і Некр.). Хутчэй за ўсё, запазычанне з польск. rolnictwo, што створана як кандэнсат з семантыкай ’палявая праца’, ’праца земляроба’ ад rolny ’сельскагаспадарчы ’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трапі́ла ’трайня ў возе’ (пруж., Сл. Брэс.). Хутчэй за ўсё, памылковы запіс трані́ла < трайні́ла ’трайня’ альбо кантамінацыйнае ўтварэнне з лексем страпі́ла і трайня́ ці трайніла, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
before
[bɪˈfɔr]
1.
prep.
1) пе́рад
before five o’clock — пе́рад пя́тай гадзі́най
before long — неўзаба́ве, у ху́ткім ча́се
2) пе́рад(а)
She walks before me — Яна́ йдзе пе́рада мно́ю
3) у прысу́тнасьці, на вачо́х
before the king — у прысу́тнасьці караля́
2.
adv.
1) сьпе́раду; папе́радзе; напе́рад
2) ране́й, пе́рад гэ́тым; даўне́й; дагэ́туль; за́гадзя
I didn’t know that before — Я ня ве́даў гэ́тага ране́й
3.
conj.
пе́рад тым, як; хутчэ́й, як
Before she goes, I would like to talk to her — Пе́рад тым, як яна́ по́йдзе, я хаце́ў бы пагу́тарыць зь ёю
I will die before I give in — Я хутчэ́й памру́, як зда́мся
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Прыгру́ніць ’прымусіць, змусіць; падагнаць; прымусіць хутчэй рабіць што-небудзь’ (Шат.). Да гру́ніць з той самай семантыкай. Сюды ж прысл. грунь, угру́нь ’бягом, вельмі хутка (бегчы)’ (Гарэц.), грунём ’вельмі хутка; бягом; бегчы з усёй моцы’ (барыс., бых., клім., бялын., Бяльк., Нар. сл., Нар. словатв.), якія працягваюць зыходнае для вытворных прасл. *grǫdnь ’асаблівы конскі алюр; рысь’ (ЭССЯ, 7, 148). Семантычнае развіццё можа выглядаць наступным чынам: ’конскі алюр’ → ’вельмі хуткі, імклівы рух’ → ’прымушэнне рабіць хутчэй’ і г. д.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тыка 1 — узмацняльная часціца (энклітыка) з фамільярным адценнем ‘ну, ану’: пойдзем тыка ‘пайшлі хутчэй’, еж тыка ‘давай хутчэй еш’ (Нас.). Варыянт -тка (гл.) з вакалізацыяй узмацняльнай часціцы *‑t‑ (параўн. тыкі, гл.) і часціц з *‑k‑, што ўзыходзяць да *‑ka/*‑ko/*‑ky/*‑kъ (ESSJ SG, 1, 330–331).
Тыка 2, ст.-бел. тыка ‘тычка’ (1590 г., ГСБМ). Як сцвярджае Булыка (Лекс. запазыч., 103), запазычана са ст.-польск. tyka ‘тс’, што неабавязкова. Гл. таксама тыч, ты́чка, тычына.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)