прагра́ма-дыспе́тчар
(ад праграма + дыспетчар)
план дзеянняў, якім прадугледжваецца арганізацыя функцыяніравання і кіравання сукупнасцю устройстваў электронна-вылічальнай машыны або сістэмы такіх машын.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
руль
(рус. руль, ад гал. roer)
1) прыстасаванне для кіравання самалётам, суднам, аўтамабілем, задаючы ім патрэбны напрамак руху;
2) перан. кіруючы орган.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
mechanizm, ~u
м. механізм;
mechanizm wyciągowy — пад’ёмны механізм;
mechanizm zegarowy — гадзіннікавы механізм;
mechanizm cen — механізм цэн;
mechanizm kształtowania się popytu rynkowego — механізм фарміравання рыначнага попыту;
mechanizm rynkowy — рыначны механізм;
mechanizm sterowania gospodarką narodową — механізм кіравання народнай гаспадаркай;
mechanizm zarządzania — механізм кіравання
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
пульт, ‑а, М ‑льце, м.
1. Падстаўка для пот. Дырыжорскі пульт.
2. Устаноўка з сістэмы прыбораў, якая дае магчымасць кіраваць на адлегласці работай чаго‑н. Пульт кіравання касмічным караблём. Дыспетчарскі пульт. □ Усімі самымі цяжкімі і адказнымі працэсамі ішло кіраванне з пультаў, тэхніка тут нагадвала проста чарадзейства. Скрыган. Утульна і хітравата падміргвалі кантрольныя лямпачкі на пультах, мякка гулі рэле аўтаматычных лабараторый. Шыцік.
[Ням. Pult.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АПЕРАТЫ́ЎНАЕ КІРАВА́ННЕ,
сістэма кіравання вытворчымі, сацыяльнымі і інш. аб’ектамі для аператыўнага забеспячэння іх функцыянавання ў адпаведнасці з пастаўленай мэтай. Аб’екты аператыўнага кіравання — розныя бакі вытв. і сац. працэсаў: напр., работа зборачнага цэха, пастаўка сыравіны, збыт прадукцыі, вырашэнне жыллёва-бытавых праблем і інш. Яго сутнасць — мэтавае накіраванне працэсу прычынна-выніковых сувязяў і ўзаемадзеянне элементаў у аб’екце кіравання. Аператыўнае кіраванне ўключае: аператыўнае планаванне (распрацоўка аператыўных планаў, праграм, нормаў, нарматываў з давядзеннем заданняў да выканаўцаў), аператыўны ўлік (адлюстраванне вынікаў вытв. ці сац. працэсаў), аператыўны аналіз (своечасовае выяўленне і вымярэнне фактараў, якія выклікаюць адхіленні ад планавых заданняў, гл. Аналіз гаспадарчай дзейнасці), аператыўнае рэгуляванне (выпрацоўка кіраўніцкіх рашэнняў і арганізацыя іх выканання для ліквідацыі прычын адхілення працэсу ад запланаваных параметраў). Практычна аператыўнае кіраванне пачынаецца з аператыўнага планавання, затым на працягу кароткага часу (дэкады, тыдня, сутак, змены і інш.) фіксуюцца вынікі вытв. працэсу, на аснове якіх выяўляюцца прычыны збояў і адхілення ад планавых заданняў і прымаецца рашэнне па рэгуляванні вытв. ці сац. працэсаў у адпаведнасці з планам. У сістэму аператыўнага кіравання ўваходзяць функцыі, якія выконваюць дапаможную ролю ці стымулююць дзейнасць спецыялістаў (арганізацыя, каардынацыя, кантроль, матывацыя і інш.).
Літ.:
Стражев В.И. Оперативное управление предприятием, проблемы учета и анализа. Мн., 1973;
Саламатин Н.А., Фель А.В., Шишкина Е.Л. Оперативное управление производством. М., 1993.
В.І.Стражаў.
т. 1, с. 424
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
аўтапіло́т
(англ. autopilot, ад гр. autos = сам + фр. ріlote = пілот)
устройства для аўтаматычнага кіравання лятальным апаратам.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
дыспетчарыза́цыя
(ад дыспетчар)
цэнтралізацыя аператыўнага кантролю і кіравання вытворчымі, транспартнымі, тэхналагічнымі і іншымі працэсамі, заснаваная на прымяненні сучасных сродкаў перадачы і апрацоўкі інфармацыі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
калегія́льнасць
(ад калегіяльны)
прынцып і метад кіравання, якое ажыццяўляецца групай упаўнаважаных асоб (калегіяй), кожны з якіх нясе персанальную адказнасць за пэўную сферу дзейнасці.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
такела́ж
(гал. takelage)
сукупнасць карабельных снасцей (тросы, блокі, ланцугі), што прымяняюцца для пад’ёму і перамяшчэння грузаў, спуску шлюпак, кіравання парусамі і іншых работ.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
АГРЭГА́ТНАЯ УНІФІКАВА́НАЯ СІСТЭ́МА
(АУС),
тэхнічная сістэма са стандартнымі блокамі кіравання вытворчымі працэсамі. Уваходныя і выхадныя параметры блокаў уніфікаваныя, таму ў схемах аўтаматыкі яны могуць выкарыстоўвацца ў розных спалучэннях і колькасцях. Гэта дазваляе збіраць розныя па прызначэнні сістэмы аўтам. кіравання і кантролю.
У залежнасці ад віду энергіі для перадачы сігналаў АУС падзяляюцца на электрычныя, пнеўматычныя, гідраўлічныя і камбінаваныя. Найб. пашыраны пнеўматычныя, у якія ўваходзяць блокі вымярэння, рэгулявання, суматары, задатчыкі, функцыянальныя пераўтваральнікі, узмацняльнікі, блокі для выканання лагічных аперацый, сігнальныя прыстасаванні, прыборы кантролю, выканаўчыя механізмы і інш. АУС выкарыстоўваюцца пры аўтаматызацыі вытв-сці ў розных галінах прам-сці.
т. 1, с. 86
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)