утамі́ць, утамлю, утоміш, утоміць; зак., каго-што.
Давесці да ўтомы; стаміць, змарыць. Утаміць каня. Утаміць рукі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ухмылі́цца, ‑маліцца; зак.
Разм.
1. Прыціснуць вушы да галавы (пра каня).
2. Тое, што і ухмыльнуцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
за́дні, -яя, -яе.
Які знаходзіцца ззаду, накіраваны назад.
Заднія ногі каня.
Задняе кола.
З. ход (ход назад). Заднім днём (больш раннім, чым было на самой справе).
◊
Без задніх ног (разм.) — пра вялікую стомленасць.
Заднім розумам моцны (разм.) — пра непрадбачлівага, някемлівага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адпя́ць, адапну́, адапне́ш, адапне́; адапнём, адапняце́, адапну́ць; адпя́ў, -пя́ла; адапні́; адпя́ты; зак., каго-што.
1. Аддзяліць, павесіўшы фіранку, штору і пад.
А. сабе куток у хаце.
2. Адвязаць што-н. падцягнутае.
А. падпругу ў каня.
|| незак. адпіна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
упа́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; зак.
1. што. Парачы, згатаваць, давесці да патрэбнага стану.
У. рэпу.
2. каго (што). Увагнаць у пот цяжкай, напружанай працай.
Гэта работа мяне ўпарыла.
3. каго. Загнаць (каня) да поту, узмыліць.
|| незак. упа́рваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
по́вад¹, -а, М -дзе, мн. павады́, -о́ў м.
Прывязаная да аброці вяроўка або рэмень, на якіх водзяць каня, радзей — цяля, карову.
На повадзе ў каго-н. быць (перан., неадабр.; дзейнічаць не самастойна, па ўказцы каго-н.).
|| прым. павадо́вы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
павадзі́ць, -ваджу́, -во́дзіш, -во́дзіць; -во́джаны; зак.
1. каго (што). Водзячы, прымусіць хадзіць на працягу якога-н. часу.
П. каня.
П. гасцей па горадзе.
2. чым. Зрабіць некалькі рухаў чым-н. па паверхні або ў розных напрамках.
П. указкай па карце.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пе́рсні ’грудзі ў каня’ (Бір. Дзярж.; саліг., Нар. словатв.). Паводле Крывіцкага (Нар. словатв., 112), слова узнікла з пе́рсці (гл.) паводле узору пе́рсцень ’пярсцёнак’ > пе́рсні ’тс’ (мн. л.). Можна дапусціць, што пе́рсні ўзыходзіць да прасл. *pьrsi ’жаночыя грудзі’ > ’грудзі’ > ’грудзі ў каня’ — асабліва пасля з’яўлення вупражы на каня, параўн. хамут мог разумецца як “пярсцёнак” на шыю. Параўн. славац. prsiny, серб.-харв. пр́сина ’нагруднік (збруя)’. Сюды ж персьцьні ’грудзі ў каня’ (пух., З нар. сл.) — у выніку кантамінацыі лексем пе́рсні і пе́рсці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АДРА́СТ,
у грэч. міфалогіі цар Аргаса. Узначальваў няўдалы паход на Фівы і выратаваўся дзякуючы хуткасці свайго боскага каня. Удзельнічаў у пераможным паходзе эпігонаў на Фівы, у якім страціў сына Эгіялея і памёр ад гора. Паводле другога міфа, Адраст кінуўся ў агонь разам з сынам Гіпаноем.
т. 1, с. 136
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГІПАКРЭ́НА,
Іпакрэна, у грэчаскай міфалогіі крыніца натхнення. Лічылі, што ўзнікла ад удару капыта крылатага каня Пегаса на гары муз Гелікон (літар. «конская крыніца»). Музы, якія выкупаліся ў гэтай фіялкава-цёмнай крыніцы, вадзілі карагоды і спявалі дзівосныя песні; Арэст пасля забойства маці ачысціўся ў гіпакрэне.
т. 5, с. 253
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)