ВЕГЕТАТЫ́ЎНАЯ НЕРВО́ВАЯ СІСТЭ́МА,
частка нерв. сістэмы, што рэгулюе дзейнасць унутр. органаў і жыццёва важныя функцыі арганізма (абмен рэчываў, страваванне, тэрмарэгуляцыю і інш.).
Тэрмін «вегетатыўная» прапанаваў франц. анатам М.Біша (1800). Адрозніваюць сімпатычную і парасімпатычную часткі вегетатыўнай нервовай сістэмы; кожная з іх прадстаўлена цэнтр. і перыферычным аддзелам. Вегетатыўныя цэнтры сімпатычнай нерв. сістэмы складаюцца з нерв. клетак, размешчаных у бакавых рагах спіннога мозга (сегментарныя цэнтры) і звязаных перадгангліянарнымі нерв. валокнамі з пагранічным сімпатычным ствалом і вузламі перадпазваночных спляценняў. Валокны перыферычнай часткі, што пачынаюцца з пагранічнага сімпатычнага ствала і вузлоў перадпазваночных спляценняў (постгангліянарныя), ідуць да ўнутр. органаў. Валокны ад бакавых рагоў спіннога мозга перарываюцца на клетках вузлоў нерв. спляценняў брушной поласці (чарэўнае, падчарэўнае і інш.) і на клетках вузлоў каля ўнутр. органаў (сардэчнае, лёгачнае, ныркавае і інш.), а потым ідуць ва ўнутр. органы. Вегетатыўныя цэнтры парасімпатычнай нерв. сістэмы размешчаны ў ствале галаўнога мозга (сярэдні і прадаўгаваты мозг) і крыжавым аддзеле спіннога мозга. Адросткі клетак гэтых цэнтраў перарываюцца на нерв. клетках вузлоў галавы і з чарапнымі нервамі ідуць да зрэнак, слінных залоз, унутр. органаў. Нерв. валокны, што ідуць ад клетак крыжавога цэнтра парасімпатычнай нерв. сістэмы, пасля перарыву ў нерв. гангліях тазавага спляцення інервуюць мачавы пузыр, прамую кішку і палавыя органы. Кожны ўнутр. орган інервуецца абодвума аддзеламі вегетатыўнай нервовай сістэмы. Маючы розныя функцыі, сімпатычны і парасімпатычны аддзелы вегетатыўнай нервовай сістэмы дзейнічаюць на органы адначасова і рэгулююць іх дзейнасць.
Літ.:
Кнорре А.Г., Лев Н.Д. Вегетативная нервная система. 2 изд. Л., 1977;
Вегетативная нервная система: Атлас. Мн., 1988.
П.І.Лабко.
т. 4, с. 54
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
гіпахо́рда
(ад гіпа- + хорда)
цяж клетак мезадэрмальнага (гл. мезадэрма) паходжання ў зародкаў большасці пазваночных (за выключэннем млекакормячых) на ранніх стадыях развіцця.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
клон
(гр. klon = парастак)
генетычна аднароднае патомства расліннага або жывёльнага арганізма, якое ўтвараецца ў выніку вегетатыўнага размнажэння або непалавога дзялення клетак.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
мезагле́я
(ад меза- + гр. glia = клей)
студзяністы слой паміж знешнім (эктадэрма) і ўнутраным (энтадэрма) слоем клетак, якія пакрываюць цела кішачнаполасцевых жывёл.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
нейрапі́ль
(ад нейра- + гр. pilos = войлак)
спляценне адросткаў нервовых клетак (дэндрытаў і аксонаў), у якім засяроджаны сінапсы (кантакты паміж нервовымі клеткамі).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
тонафібры́лы
(ад гр. tonos = напружанне + фібрылы)
тонкія апорныя валаконцы бялковай прыроды ў некаторых клетках жывёльных арганізмаў, якія забяспечваюць захаванне формы клетак.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
праліфера́цыя
(ад лац. proles = нашчадкі + ferre = несці)
1) разрастанне тканкі жывёльнага або расліннага арганізма шляхам новаўтварэння клетак;
2) тое, што і праліфікацыя.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
радапсі́н
(ад гр. rhodon = ружа + ops = вока)
святлоадчувальны складаны бялок, асноўны зрокавы пігмент палачкавых клетак сятчаткі вока ў пазваночных жывёл і чалавека.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
склеро́з
(гр. sklerosis = зацвярдзенне)
зацвярдзенне тканкі або органа, выкліканае старэннем і адміраннем дзейсных клетак і заменай іх злучальнай тканкай (напр. с. сасудаў).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
фібрабла́сты
(ад. лац. fibra = валакно + -бласты)
разнавіднасць клетак злучальнай тканкі жывёл і чалавека, якія прымаюць удзел ва ўтварэнні міжклетачнага рэчыва і фібрацытаў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)