утрэ́сці, утрасу, утрасеш, утрасе; утрасём, утрасяце; пр. утрос, утрэсла; заг. утрасі; зак., што.
1. Трасучы, паменшыць аб’ём, ушчыльніць што‑н. рыхлае, сыпкае. Утрэсці муку ў мяшку.
2. перан. Разм. Уладзіць, узгадніць што‑н. — Дамовімся так: усе свае канфлікты вы ўтрасяце мірна, — гаворыць ціха Мазоль. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
флянс, ‑а, м.
1. Адно каліва расады. — А хіба вырасце з такога маленькага? — дакранулася Ларыса да кволага флянса. Арабей. // звычайна мн. (фля́нсы, ‑аў). Маладыя парасткі лесу. — Чаму на флянсах у васпана Сляды быдлячыя? — пытае, А сам так скрыва паглядае. Колас.
2. Бакавы парастак, пасынак.
[Ням. Pflanze.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ха́мства, ‑а, н.
1. Уст. зб. Хамы (у 1 знач.).
2. Разм. Грубасць, бесцырымоннасць, нахабнасць. Ад раптоўнага хамства Алесь заўсёды спачатку бянтэжыўся і нават чырванеў. Так было і тады. Брыль. [Інка:] — [Толя] бачыў маё каханне і думаў, што я ўсё сцярплю, дазволю яму ўсякае хамства. Карамазаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шаляні́ца, ‑ы, м. і ж.
1. Безразважны чалавек; дзівак. — Пусці!.. Ах!.. А няхай цябе з маладзіцаю! От шаляніца, чуць усе вантробы не вытрасла, — злаваўся нарокам Сцяпан. Крапіва.
2. Дураслівы, свавольны чалавек. А гэты Юзік-шаляніца, Малы яшчэ, зусім дурніца, Так пад нагамі і таўчэцца. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ю́ха, ‑і, ДМ юсе, ж.
Разм. Тое, што і юшка 2 (у 1, 4 знач.). Тым часам каля шалаша Віктар.. гатаваў над агнём юху. Краўчанка. Па карку Баба так дала, Што Пеўню вочы засланіла І юха з Пеўня пацякла. Колас.
•••
Юху спусціць гл. спусціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ястрабо́к 1, ‑бка, м.
1. Памянш. да ястраб.
2. Разм. Савецкі самалёт-знішчальнік. Росцік яшчэ доўга ўглядаўся ў неба, але яму так і не давялося больш убачыць маленькага савецкага ястрабка. «Маладосць».
ястрабо́к 2, ‑бку, м.
Шматгадовая травяністая расліна сямейства складанакветных. Ястрабок лугавы. Ястрабок парасоністы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Quem mos non rexit, vita non inclytus exit
Хто не трымаецца закону, зняслаўленым пойдзе на той свет.
Кто не соблюдает закона, бесчестным пойдёт на тот свет.
бел. Зжыў век не так, як чалавек. Сабаку сабачая смерць. Як пражывеш, так і праслывеш. Прыйшоў грэшна і пайшоў смешна.
рус. Как прожил, так и помер. Жил грешно, умер смешно. Жил собакой, околел псом. Каково житьё, такова и смерть. Жил ‒ ни о чём не тужил; помер ‒ и о нём не тужат.
фр. Telle vie, telle fin (Какова жизнь, таков конец).
англ. He that lives a knave will hardly die an honest man (Кто живёт мошенником, вряд ли умрёт честным человеком).
нем. Wie der Anfang, so das Ende (Каково начало, таков и конец).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Fascibus excolitur, ut amictu quis redimitur
Як хто апранаецца, такімі пашанамі і надзяляецца.
Как кто одевается, такими почестями и наделяется.
бел. Калі ў кепскім кажусе, не садзіся на куце. Калі худ, то ў кут. Прыбяры пянька ‒ стане за панка.
рус. Хороший наряд, так и чай варят; худой наряд, так и так сидят. Тот и умён, кто богато наряжён. По одёжке встречают.
фр. Riche habit fait fol honorer (Богатая одежда заставляет и дурака уважать). C’est la robe qu’on salué (Приветствуют платье/одежду).
англ. Clothes make the man (Одежда делает человека). Fine feathers make fine birds (Красивые перья делают красивых птиц).
нем. Das Kleid macht den Mann (Одежда делает человека). Wer sich putzt, ist nicht klug (Кто наряжён, не умён).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
малява́ць несов.
1. (маслом, красками) писа́ть; (карандашом) рисова́ть;
м. карці́ну — рисова́ть карти́ну;
2. (покрывать краской) кра́сить, окра́шивать, выкра́шивать;
3. (описывать) рисова́ть, изобража́ть;
4. (рассказывая) представля́ть; изобража́ть;
◊ не такі́ стра́шны чорт, як яго́ малю́юць — посл. не так стра́шен чёрт, как его́ малю́ют
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Такро́к ’летась’ (навагр., Жыв. сл.; Нар. словатв., Скарбы; карэліц., Янк. Мат.; Сцяшк.; шчуч., З нар. сл.; Сл. ПЗБ; вілен., гродз., ЛА, 2), такрі́к ’тс’ (брэсц., ЛА, 2), такру́к ’летась’ (лях., ЛА, 2; Сл. ПЗБ), ст.-бел. такрок ’у мінулым годзе’ (1579 г.), такрочны ’леташні’, сюды ж такро́чны ’леташні, мінулагодні’ (Скарбы, Сцяшк.), такро́чны, такро́чні, такро́шні ’мінулагодні’ (Сл. ПЗБ), такро́шні гот ’летась’ (навагр., ЛА, 2), такрі́чнэ лі́то ’тс’ (кам., ЛА, 2), такро́чні цялю́к ’цяля-перазімак’ (воран., ЛА, 1). Запазычана з польск. tak rok ’год таму, летась’, tak roczny ’мінулагодні, леташні’, навагодняе пажаданне na tak rok! ’каб так за год дачакацца’ (Варш. сл.), у спалучэнні з іншымі назоўнікамі: tak miesiąc ’месяц таму’, параўн. таксама чэш. мар. tak rok ’год таму’. Гл. так, рок 1, параўн. тарок (гл.). Пацюпа (Станкевіч, Язык, 1164) на падставе выразу тот рок (Баркулабаўскі летапіс) лічыць самастойным утварэннем, што сумніўна. Параўн., аднак, такро́к ’штогод’: то ж ён такрок прыезджаў к матцы (Мат. Гом.), калі гэта не памылковая семантызацыя, то яго можна разглядаць як незалежнае ўтварэнне ці другаснае пераасэнсаванне запазычання.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)