Verbum

па́мяць, -і, ж.

1. Здольнасць захоўваць і аднаўляць у свядомасці ранейшыя ўражанні, вопыт, а таксама сам запас уражанняў, якія захоўваюцца ў свядомасці.

Добрая п.

Урэзацца ў п.

Вылецець з памяці (забыцца). Гаварыць на п. або па памяці (не гледзячы ў тэкст). Выкінуць з памяці (забыць). Дацца ў п. (запомніцца). Падарыць што-н. каму-н. на п. (каб помніў). Не ў п. (пра тое, што не помніцца). На памяці чыёй або пры памяці чыёй ці за чыю п. (у перыяд жыцця каго-н., калі ён сам быў сведкам чаго-н.). Дайсці да памяці (апрытомнець). Прыйсці на п. (успомніцца). Кароткая п. у каго-н. (хутка забывае; звычайна пра таго, хто не хоча помніць, успамінаць што-н.). Курыная п. (вельмі дрэнная; разм., жарт.). П. машыны (перан.: пра запамінальнае ўстройства вылічальнай машыны).

2. Успамін пра каго-, што-н.

Ён пакінуў у нас добрую п. пра сябе.

Захоўваць п. пра якую-н. падзею.

3. Тое, што звязана з памерлым (успаміны пра яго, пачуцці да яго і пад.).

Прысвяціць манаграфію памяці свайго настаўніка.

Ушанаваць п. нябожчыка ўставаннем.

Вечная п. каму-н. (пажаданне, каб доўга, вечна помнілі каго-н. памерлага).

◊

Без памяці —

1) без прытомнасці.

Хворы быў без памяці;

2) вельмі моцна (разм.).

Бегчы без памяці;

3) ад каго-чаго. У захапленні (разм.).

Ён без памяці ад дзяўчыны.

напе́рад, прысл. і прыназ. з Д.

1. прысл. У напрамку перад сабой; у напрамку руху.

Зрабіць крок н.

Глядзець н.

2. перан. У будучыню.

Жыццё кліча нас н.

3. прысл. Раней часу, раней за што-н. іншае (разм.).

Пахваліцца н.

4. прысл. Раней вызначанага тэрміну, авансам.

Узяць плату н.

5. у знач. выкл. Ужыв. як каманда рухацца ў напрамку перад сабой. «Н.!» — скамандаваў камбат.

6. прыназ. з Д. Выражае прасторавыя адносіны: ужыв. пры назве асобы ці прадмета, на лінію руху якіх ці ў напрамку перад якімі хто-, што-н. выходзіць, выбягае і пад.

Забегчы н. каму-небудзь.

насу́праць і насупро́ць, прысл. і прыназ.

1. прысл. Прама перад кім-, чым-н., на процілеглым баку.

Ён жыве н.

2. прысл. Наперакор, нязгодна з кім-, чым-н. (разм.).

Гаварыць н.

Рабіць усё н.

3. прыназ. з Р. Указвае на прадмет або асобу, перад якімі на процілеглым баку што-н. размяшчаецца.

Сядзець н. акна.

4. прыназ. з Р і Д. Наперакор каму-, чаму-н., нязгодна з кім-, чым-н.

Н. жаданням.

Н. волі бацькі.

5. прыназ. з Р. Указвае на тэрмін, адрэзак часу, перад якім што-н. існуе, адбываецца ці павінна адбыцца.

Паехаць у горад н. ночы.

падтрыма́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -ы́маны; зак.

1. каго-што. Прытрымаўшы, не даць упасці.

П. пад руку.

2. перан., каго (што). Аказаць каму-н. дапамогу, садзейнічанне.

П. сябра ў цяжкую мінуту.

П. добрай парадай.

3. перан., каго-што. Выказаўшы згоду, адобрыўшы, выступіць у абарону каго-, чаго-н.

П. чыю-н. кандыдатуру.

4. што. Не даць спыніцца, парушыцца чаму-н.

П. агонь у пліце.

П. гутарку.

|| незак. падтры́мліваць, -аю, -аеш, -ае; наз. падтры́мліванне, -я, н.

|| наз. падтрыма́нне, -я, н. (да 4 знач.) і падтры́мка, -і, ДМ -мцы, ж. (да 1—3 знач.).

Падтрыманне артылерыйскім агнём.

Падтрымка прапановы.

нада́ць, -да́м, -дасі́, -да́сць; -дадзі́м, -дасце́, -даду́ць; нада́ў, -дала́, -дало́; нада́й; -да́дзены; зак.

1. што. Даць, прыдаць чаму-н. якую-н. форму, выгляд, якасць, уласцівасць і пад.

Н. пастанове сілу закона.

Н. сур’ёзны выраз твару.

2. што. Прысвоіць каму-н. званне, надзяліць паўнамоцтвамі і пад.

Н. званне заслужанага дзеяча навукі.

Н. чын маёра.

3. што. Выявіць у якой-н. форме.

Н. гліне форму гаршка.

4. перан., што. Аднесціся, паставіцца пэўным чынам да чаго-н.

Н. вялікае значэнне гэтаму выпадку.

5. што і чаго. Павялічыць, зрабіць больш прыкметным што-н. у кім-, чым-н.

Н. рашучасці абмеркаванню падзеі.

|| наз. нада́нне, -я, н.

ра́ды, -ая, -ае; рад, -а.

1. Які перажывае пачуццё радасці, задавальнення.

Радая маці гаварыла безупынку.

2. у знач. вык. (звычайна кар. ф.), каму-чаму, з дадан. і без дап. Пра пачуццё радасці, задавальнення, якое перажывае хто-н.

Мы надта рады такому госцю.

Я рад, што ты ўдала з’ездзіў.

3. у знач. вык., з інф. Пра жаданне, гатоўнасць зрабіць што-н.

Я рад бы вам дапамагчы, ды не маю цяпер вольнага часу.

◊

І не рад (рады); (і) сам не рад (рады) (разм.) — пра чый-н. жаль, шкадаванне з прычыны таго, што адбылося пры яго ўдзеле.

Рад (ці) не рад (разм.) — паняволі, хочаш не хочаш.

вы́браць, -беру, -бераш, -бера; -беры; -браны; зак.

1. што. Адабраць, выняць.

В. смецце з зерня.

В. цытаты з класікаў.

2. каго-што. Узяць патрэбнае, аддаць перавагу каму-, чаму-н.

В. кнігу для чытання.

В. прафесію.

В. спадарожніка.

3. каго (што). Абраць галасаваннем.

В. новы склад прафкама.

4. што. Выняць, дастаць адкуль-н. усё да апошняга; зрасходаваць.

В. ваду са студні.

В. ліміты.

5. што. Сабраць ураджай бульбы, агуркоў і пад.

В. цыбулю ў агародзе.

6. што. Знайсці, вызваліць для якой-н. мэты (пра час).

В. вольную часіну.

|| незак. выбіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. вы́бар, -у, м. (да 1 і 2 знач.).