◎ На́шынец ’наш, тутэйшы, зямляк’ (Сабаленка), ’чалавек з мясцовага асяроддзя’ (Ян.), нашчанец ’наш чалавек, свой брат’ (Нас., Гарэц.), на́шчыніц ’мясцовы чалавек, тубылец’ (Нік. Очерки; мсцісл., З нар. сл.), рус. нашенец ’наш, свой чалавек’, ст.-польск. naszyniec ’тс’, чэш., славац. пасінее ’тс’, славен. паспее ’наш, зямляк, суайчыннік’, серб.-харв. нашинац ’тс’, балг. на́шенец ’тс’, макед. нашинец ’тс’. Утворана ад *нашын‑ скі (Снишына, гл.), параўн. рус. нашинский, на́шенский ’наш, належачы нам’, чэш., славац. našinsky, серб.-харв. нашински, балг. на́шенски, макед. нашински (гл. ESSJ SG, 2, 440) або ад *нашын, параўн. рус. на́шин ’наш’ (пск., цвяр., СРНГ); формы з ‑шч‑ ад *нашчынскі, што магло быць утворана ад наскі, наські (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Салапя́ка ’разява, чалавек з высунутым языком; чалавек з адкрытым ротам; той, хто часта высоўвае язык’ (ТСБМ, Др.-Падб., Шат., Гарэц., Нар. лекс.), салапя́к (Бір. Дзярж.), салапа́йка (Сцяшк. Сл., Янк. 1), солопʼя́ка (Клім.), салопя́ка, салапі́ха (Сл. ПЗБ), сале́па (Скарбы), салапа́ты (Жд. 1), салапа́н (Нар. сл.), солопэ́й (Нар. лекс.), салапа́ты, салапа́йка, салапе́ка (Мат. Гом.), солопе́ка, солопе́та (ТС). Для ўкр. солопій ’салапяка’ і, такім чынам, бел. солопэ́й Анікін, Этымалогія–1982, 69 узнаўляе прасл. *solpějь. Да салупаць (гл.) з рознымі суф. Сюды ж салапа́ты, салапа́ч ’той, хто выгаворвае с замест ш’ (Шат.), салапа́ты ’шапялявы’ (Ян.) з далейшым развіццём значэння ’чалавек з разінутым ротам’ — ’чалавек, які мае дэфект вымаўлення’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Benevolus animus maxima est cognatio
Добразычлівы чалавек ‒ самы блізкі родзіч.
Благожелательный человек ‒ самый близкий родич.
бел. Добраму скрозь добра. Добры чалавек хоць і чужы, ды лепшы за дрэннага сваяка.
рус. Добрый человек надёжнее каменного моста. Хороший друг, что брат. С доброхотом всякому в охотку.
фр. Un bon ami vaut mieux que cent parents (Добрый друг лучше ста родственников).
англ. A good friend is my nearest relation (Добрый друг ‒ мой ближайший родственник).
нем. Ein guter Freund ist mehr wert, als ein Bruder in der Ferne/als hundert Verwandte (Хороший друг более ценен, чем брат вдали/чем сто родственников).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
герыятры́я
(ад гр. geron = стары чалавек + -ятрыя)
раздзел геранталогіі, які вывучае асаблівасці захворванняў людзей старэчага веку і распрацоўвае метады лячэння і папярэджання іх.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
недалёкі, -ая, -ае.
1. Які знаходзіцца або адбываецца на нязначнай адлегласці; блізкі.
Н. лес.
Недалёка (прысл.) ад горада было возера.
2. Такі, які адбываўся нядаўна або адбудзецца, надыдзе неўзабаве.
У недалёкім мінулым.
3. перан. Разумова абмежаваны; някемлівы.
Н. чалавек.
|| наз. недалёкасць, -і, ж. (да 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
нігілі́ст, -а, М -сце, мн. -ы, -аў, м.
1. Чалавек, які адмаўляе ўсё агульнапрызнанае (кніжн.).
2. Прадстаўнік рускай разначыннай інтэлігенцыі 60-х гадоў 19 ст., якая адмоўна адносілася да традыцый дваранства і прыгонніцтва.
|| ж. нігілі́стка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так.
|| прым. нігілі́сцкі, -ая,-ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
зава́ла, -ы, мн. -ы, -аў, ж.
1. Прыстасаванне ў форме металічнага стрыжня або жэрдкі для запірання дзвярэй.
Зачыніць дзверы на замок і завалу.
2. Тое, што і завал (у 1 знач.).
3. перан. Лянівы чалавек, лежабок (разм.).
|| прым. зава́льны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
збіра́льнік, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Чалавек, які займаецца збіраннем чаго-н. (якіх-н. рэдкасцей, твораў народнай творчасці і пад.).
З. фальклору.
2. Ёмішча, у якім збіраецца якая-н. вадкасць (спец.).
З. вады.
|| ж. збіра́льніца, -ы, мн. -ы, -ніц (да 1 знач.).
|| прым. збіра́льніцкі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
даро́слы, -ая, -ае.
1. Які выйшаў з дзіцячага ўзросту, набыў сталасць.
Д. юнак.
2. у знач. наз. даро́слы, -ага, м., даро́слая, -ай, ж., мн. -ыя, -ых. Чалавек, які дасягнуў поўнай сталасці па гадах, паводзінах, дзеяннях.
Дарослыя вялі гутарку на прызбе.
|| наз. даро́сласць, -і, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ко́стка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.
1. Тое, што і косць (у 1 знач.).
Сабака грыз костку.
2. Тое, што і косць (у 5 знач.).
Панскай косткі чалавек.
◊
Як костка ў горле (разм.) — пра таго (тое), што вельмі перашкаджае каму-н., даймае каго-н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)