АСО́БА,
чалавек як суб’ект сацыяльных адносін і свядомай дзейнасці. Паняцце асоба не супадае па змесце з паняццямі «індывід» і «індывідуальнасць». Індывід — чалавек як прадстаўнік якой-н. сац. супольнасці (асаблівасці жыццядзейнасці канкрэтнага чалавека ў змест гэтага паняцця не ўваходзяць). Асоба ж ёсць канкрэтнае выяўленне ў індывідзе сацыяльна значных рысаў і сац. адносін пэўнага грамадства, якія чалавек засвойвае ў дзейнасці і ў ёй жа выпрацоўвае сваё асаблівае стаўленне да свету. У выніку сац. адносіны выяўляюцца як яго адносіны да навакольнай рэчаіснасці. Праз паняцце «індывідуальнасць» выяўляецца адзінкавасць і своеасаблівасць канкрэтнага чалавека. Асоба індывідуалізуецца праз працэсы сацыялізацыі ў рамках гістарычна вызначаных сац. умоў. Шматпланавасць і складанасць асобы робіць яе аб’ектам даследавання многіх навук, кожная з якіх выпрацоўвае свой погляд на дадзенае паняцце. Гэта, аднак, спараджае небяспеку абсалютызацыі пункту гледжання на асобу якой-н. адной навукі. У выніку чалавечыя паводзіны аказваюцца дэтэрмінаванымі толькі адной групай фактараў, таму паяўляюцца розныя абстрактныя мадэлі чалавека (псіхалагічны чалавек, эканамічны чалавек і гэтак далей). Абсалютызацыя, напрыклад, сацыялагічнага падыходу зводзіць асобу да сукупнасці роляў, якія выконваюцца ёю, або да безасабовага ўвасаблення групавой зацікаўленасці, нягледзячы на рэальную разнастайнасць тых, хто выконвае ў грамадстве адны і тыя ж ролі. Псіхалагічны чалавек у адрозненне ад сацыялагічнага характарызуецца тым, што яго паводзіны вызначаюцца ў асноўным унутранымі намерамі. У эканоміцы карыстаюцца абстракцыяй эканам. чалавека, функцыі якога зведзены толькі да спажывання. Розным відам рэдукцыянізму супрацьстаіць філас. падыход, які імкнецца сінтэзаваць падыходы розных навук, супярэчлівае адзінства грамадскага і індывідуальнага ў чалавечым жыцці. Як грамадская істота чалавек не можа не аб’ядноўвацца з падобнымі да сябе ў супольнасці рознага ўзроўню, але як індывідуальнасць ён не можа не выходзіць пастаянна за межы гэтых супольнасцяў.
Літ.:
Леонтьев А.Н. Деятельность, сознание, личность. 2 изд. М., 1977;
Кон И.С. В поисках себя: Личность и ее самосознание. М., 1984;
Тейяр дэ Шарден П. Феномен человека: Пер. с фр. М., 1987;
Майхрович А.С. Поиск истинного бытия и человека: Из истории философии и культуры Беларуси. Мн., 1992.
С.П.Макараў.
т. 2, с. 40
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
кры́ўда ж. оби́да;
◊ кро́ўная к. — кро́вная оби́да;
быць у ~дзе — (на каго) быть в оби́де (на кого);
не дава́цца ў ~ду — не дава́ть себя́ в оби́ду;
не ў ~ду хай бу́дзе ска́зана — не в оби́ду будь ска́зано;
у цеснаце́, ды не ў ~дзе — погов. в тесноте́, да не в оби́де
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
заця́гвацца несов.
1. (стягиваться) затя́гиваться;
2. разг. (с трудом заходить) забреда́ть;
3. (покрываться) затя́гиваться; завола́киваться;
4. (долго длиться) затя́гиваться, замедля́ться;
5. (втягивать в себя табачный дым) затя́гиваться;
6. (просовываться в узкое отверстие) вдева́ться, продева́ться;
1-6 см. зацягну́цца;
7. страд. зата́скиваться; вта́скиваться; затя́гиваться; завола́киваться; подёргиваться; заводи́ться; вдева́ться, продева́ться; см. заця́гваць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
про́чий
1. прил. і́ншы;
про́чие свиде́тели і́ншыя све́дкі;
2. сущ. і́ншы, -шага м.;
он ведёт себя́ не в приме́р про́чим ён паво́дзіць сябе́ не так, як і́ншыя;
◊
и про́чее, и про́чая уст. (сокращённо: и пр.) і і́ншае (сокращённо: і інш.);
ме́жду про́чим між (памі́ж) і́ншым;
поми́мо всего́ про́чего апрача́ (апро́ч, акрамя́) усяго́ і́ншага.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шали́ть несов.
1. (резвиться) дурэ́ць; (баловаться) ба́лавацца; (забавляться) забаўля́цца;
2. (вести себя или обращаться с кем-, чем-л. легкомысленно) жартава́ць; (дурачиться) дуры́цца;
3. (бесчинствовать) разг., уст. сваво́ліць, гарэ́заваць;
4. (неправильно действовать, функционировать) разг. (быць) не ў пара́дку;
не́рвы шаля́т не́рвы не ў пара́дку;
◊
шали́шь! жарту́еш!; ду́дкі!;
шали́шь, не обма́нешь! жарту́еш (ду́дкі), не ашука́еш!
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
не́сці I несов.
1. в разн. знач. нести́; (убытки — ещё) терпе́ть;
н. дзіця́ на рука́х — нести́ ребёнка на рука́х;
н. адка́знасць — нести́ отве́тственность;
н. ва́рту — нести́ карау́л;
н. пакара́нне — нести́ наказа́ние;
н. культу́ру ў ма́сы — нести́ культу́ру в ма́ссы;
н. лухту́ — нести́ вздор;
2. (увлекать за собой) нести́, уноси́ть, мчать;
ве́цер нясе́ пыл — ве́тер несёт пыль;
3. безл. (о холоде, запахе и т.п.) тяну́ть; нести́;
4. разг. держа́ться, держа́ть себя́;
высо́ка сябе́ н. — держа́ться (держа́ть себя́) высокоме́рно;
◊ нясе́ як з бо́чкі — несёт (тя́нет) как из бо́чки;
н. свой крыж — нести́ свой крест;
куды́ но́гі нясу́ць — куда́ но́ги несу́т
не́сці II несов. (класть яйца — о птицах) нести́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Amor timere neminem verus potest (Publilius)
Сапраўднае каханне нічога не баіцца.
Истинная любовь ничего не боится.
бел. Абы да душы, пражьпвём і ў шалашы. Хоць у шалаши, абы мілы па душы. Пацалункі мілюсенькі, а абое галюсенькі. І вераб’я каханне робіць смелым.
рус. Любовь не знает преград. Проживёшь и в шалаше, коли милый по душе. Сухари с водою, лишь бы сердце с тобою. С милым мужем не стужа. Для милого и себя не жаль. Любовь всё побеждает. С милым дружком и на льду хлеба найдёшь. С милым хоть на край света. С милым рай и в шалаше.
фр. L’amour ne connaît pas d’obstacles (Любовь не знает преград). Une chaummière et un coeur (Хижина и сердце, т. е. нежные чувства).
англ. Love will creep where it may not go (Там, где любви не позволят пройти, она проползёт).
нем. Liebe überwindet alles (Любовь преодолевает всё).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
предста́виться сов.
1. (назвать себя при знакомстве) адрэкамендава́цца, пазнаёміцца, прадста́віцца;
разреши́те предста́виться дазво́льце адрэкамендава́цца (пазнаёміцца, прадста́віцца);
2. (предстать в воображении) уяві́цца, прадста́віцца; (показаться, почудиться) зда́цца; (послышаться) пачу́цца;
3. (предстать, явиться) паўста́ць (перад кім, чым); з’яві́цца, паяві́цца (перад кім, чым); (показаться) паказа́цца; прадста́віцца;
4. (притвориться) разг. прыкі́нуцца, састро́іць з сябе́ (каго, што);
5. (возникнуть, случиться) тра́піцца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Piger ipse sibi obstat
Лянівы сам сабе шкодзіць.
Ленивый сам себе вредит.
бел. Лень жуе чалавека, як іржа жалеза. Лень горш хваробы. Пачнеш ляніцца ‒ будзеш з торбай валачыцца. Ад ляноты чакай бядоты.
рус. Ленивой овце и своя шерсть тяжела. Проглотить-то хочется, да прожевать лень. Ленивой пряхе и для себя нет рубахи. «Лень, отвори дверь, сгоришь!» ‒ «Хоть сгорю, да не отворю». Долго спать ‒ долг наспать. Пролениться ‒ и хлеба лишиться. Прогуляешь ‒ так и воды похлебаешь.
фр. Au paresseux laboureur les rats mangent le meilleur (У ленивого хлебороба крысы съедают лучшее). Le renard qui dort la matinée n’a pas la gueule emplumée (У лисы, которая спит утром, морда не бывает в перьях).
англ. A lazy sheep thinks its wool heavy (Ленивой овце и своя шерсть тяжела).
нем. Faulheit/Trägheit ist der Schlüssel zur Armut (Лень/вялость ‒ ключ к бедности). Ein schlafender Fuchs fängt kein Huhn (Спящая лиса не поймает курицу).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
изобража́ть несов.
1. (создавать образ кого, чего) ствара́ць во́браз (каго, чаго); (писать красками) малява́ць; (рисовать) рысава́ць; (лепить) ляпі́ць; (высекать) высяка́ць; (в литературе, театре, кино) пака́зваць; (жизнь, события — ещё) адлюстро́ўваць; (в литературе — ещё) апі́сваць, (словами) апі́сваць (што), раска́зваць (аб чым);
2. (быть, являться изображением чего-л.) быць, з’яўля́цца (чым), адлюстро́ўваць (што), уяўля́ць сабо́й (каго, што);
карти́на изобража́ла морско́й прибо́й карці́на адлюстро́ўвала марскі́ прыбо́й;
скульпту́ра изобража́ла во́ина скульпту́ра ўяўля́ла сабо́й во́іна;
3. (обнаруживать, выражать) выяўля́ць; выка́зваць;
лицо́ его́ изобража́ло скорбь твар яго́ выяўля́ў (выка́зваў) сму́так;
4. (выдавать себя за кого, представляться кем) прыкі́двацца (кім), стро́іць з сябе́ (каго), выдава́ць сябе́ (за каго);
изобража́ть из себя́ несча́стного стро́іць з сябе́ няшча́снага (выдава́ць сябе́ за няшча́снага);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)