ме́ра ж

1. (адзінка вымярэння) Maß n -es, -e; Máßeinheit f -, -en;

ме́ра даўжыні́ Längemaß n;

2. (памер) Maß n -es, -e, Áusmaß n;

у по́ўнай ме́ры in vóllem Máße, vollkómmen;

найвышэ́йшая ме́ра пакара́ння höchstes Stráfmaß, Höchststrafe f -, -n;

ве́даць [знаць] ме́ру Maß hálten*;

3. (мерапрыемства) Máßnahme f -, -n; Schritt m -(e)s, -e;

антыінфляцы́йныя ме́ры эк Antiinflatiónsmaßnahmen pl;

тэрміно́выя ме́ры Sofórtmaßnahmen pl;

ме́ры засцяро́гі Sícherheitsmaßnahmen pl;

прыня́ць ме́ры Máßnahmen ergréifen* [tréffen*];

па ме́ры таго́, як … je nach…; je nachdém wie …;

па ме́ры сіл [магчы́масці] nach Möglichkeit, sowéit möglich;

без ме́ры máßlos, únmäßig;

у ме́ру mit Maß;

па ме́ншай ме́ры wénigstens;

звыш ме́ры ǘbermäßig, über die Máßen;

◊ усё до́бра, калі́ ў ме́ру álles hat sein Maß

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

праляце́ць, ‑лячу, ‑ляціш, ‑ляціць; ‑ляцім, ‑леціце, ‑ляцяць; зак.

1. Лецячы, перамясціцца. З рэзкім посвістам крылаў праляцела чародка качак. Асіпенка. Міма нас са звонам праляцела пчала. Пестрак. // што. Лецячы, пераадолець якую‑н. адлегласць. Самалёт праляцеў тысячу кіламетраў. □ Птушка з часу кальцавання да таго моманту, калі яе злавілі на судне.. праляцела звыш 16000 кіламетраў. Матрунёнак. // Пранесціся ў паветры (аб прадметах). Над галовамі праляцеў з завываннем снарад, які пакрыў праціўніка. Гурскі. Калі ж яго кульба часам з посвістам праляціць каля маіх вушэй, не пацэліўшы, тады гаспадар давяршае справу папружкай. Бажко. // перан. Разнесціся, распаўсюдзіцца (пра гукі, чуткі і пад.). Шум праляцеў ад сцяны да сцяны, і клас затоена прыціх. Гамолка. І ўсе ў вёсцы жахнуліся і насцярожыліся, калі маланкаю праляцела чутка, што цётка Хрысціна адмовілася карміць немцаў. Шамякін. // Лецячы, прайсці, пранікнуць куды‑н. Камень праляцеў у акно. □ І бачу між платоў закутак, Дзе нават чмель не праляціць. Пысін.

2. Хутка праехаць, прайсці, прамчацца. Па шашы праляцела адна за адной некалькі легкавых машын. Хомчанка. Як віхор, праляцела па двары Алеся. Васілевіч.

3. перан. Мільгануць, пранесціся (пра думкі, меркаванні і пад.). За гэтае імгненне ў галаве Андрэя праляцела столькі думак і здагадак. «Беларусь». Усе гэтыя меркаванні праляцелі ў Сымонавай галаве за адну хвіліну. Чарнышэвіч.

4. Хутка, непрыкметна прайсці, мінуць (пра час). У клопатах і працы шпарка праляцелі пяць дзён. Маўр. Час, які аставаўся да заканчэння школы, праляцеў як у сне. Вітка. У размове, у чаканні Мішэля мы і не заўважылі, як прамільгнула, праляцела не такая ўжо і кароткая маёвая ноч. Сачанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

over​1 [ˈəʊvə] adv.

1. праз, це́раз (паказвае на рух цераз што-н., пераход з вертыкальнага становішча ў гарызантальнае);

knock smth. over пераку́льваць, абаро́чваць што-н.;

turn the page over перагарну́ць старо́нку

2. : паказвае на знаходжанне на якім-н. баку ці перамяшчэнне на другі бок пакоя, вуліцы і да т.п.;

He rowed us over to the other side of the river. Ён пераправіў нас на другі бераг ракі;

over here/there тут/там

3. скрозь, спрэс (паказвае на пашырэнне, распаўсюджванне па ўсёй тэрыторыі);

hills covered over with snow узго́ркі скрозь пакры́тыя сне́гам

4. больш, звыш; залі́шне;

girls of 13 and over дзяўчы́нкі трына́ццаці гадо́ў і старэ́йшыя

5. зноў, яшчэ́ раз;

do smth. over перарабля́ць што-н.

6. : паказвае на заканчэнне ці спыненне дзеяння;

The lecture is over. Лекцыя скончылася;

think/talk over праду́маць/абмеркава́ць, абгавары́ць;

look over агле́дзець

♦

(all) over again зноў, яшчэ́ раз, на́нава; з пача́тку да канца́;

over and over (again) зноў, не раз, не адзі́н раз, неаднаразо́ва, шмат разо́ў

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

сі́ла, -ы, мн. -ы, сіл, ж.

1. Здольнасць жывых істот напружаннем мышц рабіць фізічныя рухі, дзеянні; фізічная энергія або маральная магчымасць чалавека, жывёліны актыўна дзейнічаць.

Мець немалую сілу.

Страціць сілу.

Набрацца сіл.

Прымяніць сілу (фізічнае ўздзеянне).

2. спец. Велічыня, якая з’яўляецца мерай механічнага ўзаемадзеяння цел; энергія, якая ўздзейнічае на матэрыю, цела, а таксама ступень інтэнсіўнасці, напружанасці гэтай энергіі.

С. зямнога прыцяжэння.

С. цяжару.

С. электрычнага току.

3. звычайна мн. Матэрыяльная аснова як крыніца энергіі, дзейнасці.

Сілы прыроды.

4. чаго. Здольнасць праяўлення якой-н. дзейнасці, стану, якая адрозніваецца пэўнай ступенню напружанасці, накіраванасці.

С. характару.

С. духу.

5. Улада, магутнасць, уплыў.

Магутная і непераможная с. барацьбітоў за мір.

6. Сутнасць, сэнс (разм.).

Уся с. ў тым, што чалавек гэты — майстар сваёй справы.

7. Значэнне, дзейнасць, правамоцтва.

Закон уступае ў сілу з 1 студзеня.

С. закона.

8. мн. Грамадская група, наогул людзі, якія вызначаюцца якімі-н. характэрнымі прыкметамі або накіраванасцю ў сваёй дзейнасці.

Дэмакратычныя сілы міру.

Лепшыя філарманічныя сілы.

Творчыя сілы інтэлігенцыі.

9. мн. Тое, што і войскі.

Сухапутныя сілы.

Узброеныя сілы краіны.

10. Т мн. сі́ламі. Пры дапамозе, з удзелам каго-н.

Сіламі аднавяскоўцаў адрамантавалі дарогу.

11. каго-чаго. Велізарная колькасць, мноства (разм.).

Гэты чалавек мае сілу дабра ўсякага.

◊

Ад сілы (разм.) — самае большае.

З сілай — з вялікім уздымам, пачуццём (гаварыць, спяваць і пад.).

З усёй сілы або на ўсю (поўную) сілу або з усіх сіл — з найбольшым напружаннем; што ёсць моцы.

(Не) па сіле каму або (не) пад сілу каму — пра адпаведнасць (неадпаведнасць) магчымасцей каго-н. рабіць што-н.

(Не) у сілах — (не) магчы зрабіць што-н.

Нячыстая сіла (разм.) — чорт, д’ябал.

Па меры сіл — адпаведна з сіламі, з магчымасцямі.

У сіле (разм.) —

1) у стане фізічнага і духоўнага росквіту;

2) у разгары, у росквіце.

Усімі сіламі — прыкладваючы ўсё старанне, намаганні.

Цераз сілу — звыш магчымасцей, жадання.

|| прым. сілавы́, -а́я, -о́е (да 1 і 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

Kraft

f -, Kräfte

1) сі́ла, магу́тнасць, моц

aus éigener ~ — ула́снымі [сваі́мі] сі́ламі

das geht über méine Kräfte — гэ́та звыш маі́х сіл

séine Kräfte mit j-m méssen* — ме́рацца сі́ламі з кім-н.

mit áller ~ — з усі́х сіл

von Kräften kómmen* — знемага́ць, знясі́лець

in ~ tréten* — увайсці́ ў сі́лу

in ~ sétzen — уво́дзіць (закон)

Kräfte schöpfen — чэ́рпаць сі́лы

tréibende ~ — ру́хаючая сі́ла

in ~ bléiben* — захо́ўваць сі́лу

áußer ~ tréten* — тра́ціць сі́лу

2) фіз. эне́ргія

3) рабо́тнік, працаўні́к; pl ка́дры

áusgebildete Kräfte — падрыхтава́ныя ка́дры

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

вы́пусціць, ‑пушчу, ‑пусціш, ‑пусціць; зак., каго-што.

1. Адпусціць на волю, вызваліць. Выпусціць птушку з клеткі. □ [Параска] не адважвалася сказаць страшную праўду: Панаса выпусцяць тады, калі да.. [палякаў] прыйдзе бацька. Колас.

2. Дазволіць, даць магчымасць выйсці адкуль‑н., пусціць куды‑н. Выпусціць карабель з гавані. Выпусціць танцораў на сцэну. Жывёлу выпусцілі на вадапой. // Даць магчымасць выцечы, выйсці, распаўсюдзіцца. Выпусціць ваду з бочкі. Выпусціць цяпло з хаты. □ Тым часам падышоў цягнік. Выпусціў белыя клубы пары і зноў зачыхкаў, набіраючы хуткасць. Гроднеў.

3. Расходаваць у працэсе стральбы; выстраліць. Выпусціць дзве міны. □ Немец трымаў парабелум апушчаныя, а таму стары не спяшаўся, упэўнены, што раней, чым той падыме і накіруе на іх парабелум, ён зможа выпусціць увесь барабан. Шамякін.

4. Перастаць трымаць; упусціць. Выпусціць талерку з рук. □ Сёмка выпусціў Зосіну руку і адступіў крок назад. Гартны.

5. Даць поўную, закончаную адукацыю, давесці да канца навучанне. Выпусціць з інстытута датэрмінова. □ [Вера:] — Мне толькі дваццаць тры гады, а колькі я ўжо дзяцей выпусціла са сваёй школы! Чорны.

6. Вырабіць, выпрацаваць. Выпусціць прадукцыю звыш плана. □ Спачатку вырваўся гудок, Завода слаўнага басок: — Я выпусціў аўтамабіль На многа тон, на многа міль. Лужанін. // Выдаць, надрукаваць. Выпусціць кнігу, лістоўку, насценгазету. // Пусціць у абарачэнне. Выпусціць марку. Выпусціць пазыку.

7. Высунуць вонкі, на паверхню. Выпусціць кіпцюры.

8. Павялічыць у даўжыню, шырыню. Выпусціць рукавы.

9. Абл. Здаць у наймы. Тады Бухча выпусціў вясковую бацькоўскую хату і зямельную дзялянку ў арэнду. Чорны.

•••

Выпусціць з-пад увагі — забыць пра што‑н.

Выпусціць з рук — упусціць, не выкарыстаць у сваіх мэтах.

Выпусціць кішкі (груб.) — зарэзаць.

Выпусціць лейцы з рук — аслабіць сілу ўлады над кім‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вы́даць сов.

1. (снабдить чем-л.) вы́дать;

в. даве́дку — вы́дать спра́вку;

в. па паўкілагра́ма — вы́дать по полкилогра́мма;

в. ава́нс — вы́дать ава́нс;

2. (добыть, произвести) вы́дать;

в. пе́ршую пла́ўку — вы́дать пе́рвую пла́вку;

в. на́фту звыш пла́на — вы́дать нефть сверх пла́на;

3. (отдать взятое) верну́ть, возврати́ть;

в. асабі́стыя рэ́чы іх улада́льнікам — верну́ть (возврати́ть) ли́чные ве́щи их владе́льцам;

4. (выпустить из печати, обнародовать) изда́ть;

в. кні́гу — изда́ть кни́гу;

в. зако́н — изда́ть зако́н;

в. распараджэ́нне — изда́ть распоряже́ние;

5. (тайну и т.п.) вы́дать, разгласи́ть; (человека — ещё) преда́ть;

6. вы́дать (себя за кого-л.), изобрази́ть (из себя кого-л.);

в. сябе́ за вучо́нага — вы́дать себя́ за учёного;

в. сябе́ за няшча́снага — изобрази́ть из себя́ несча́стного;

7. (замуж) вы́дать, отда́ть;

8. (звук) изда́ть;

◊ в. на ру́кі — вы́дать на́ руки;

в. (сябе́) з галаво́й — вы́дать (себя́) с голово́й

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

über

1.

prp

1) (А – на пытанне «куды?», D – на пытанне «дзе?») над, паве́рх, на

die Hände ~ dem Kopf zusámmenschlagen* — залама́ць ру́кі над галаво́й

éinen Hándschuh ~ die Hand zíehen* — нацягну́ць пальча́тку на руку́

2) (a) це́раз, праз, па

~ den Hof géhen* — ісці́ праз двор

~ den Kopf stréichen* — гла́дзіць па галаве́

~ Berlín nach Léipzig fáhren* — е́хаць це́раз Берлі́н у Ле́йпцыг

3) (a) праз (пэўны час)

héute ~ zwei Wóchen — ро́ўна праз два тды́ні

ein Buch ~ Sónntag lésen* — прачыта́ць кні́гу за нядзе́лю

~ kurz óder lang — ра́на ці по́зна

4) (a) больш, бо́лей як, звыш

er ist ~ zwánzig — яму́ больш як два́ццаць (гадо́ў)

das geht ~ séine Kräfte — гэ́та звыш яго́ сіл

5) (a) аб, аба, пра

~ éinen Vórfall erzählen — раска́зваць [апавяда́ць] пра здарэ́нне

6) (D) за, над

sie sitzt ~ den Büchern — яна́ сядзі́ць над кні́гамі

7) пераклад залежыць ад кіравання беларускага дзеяслова:

~ den Feind síegen — перамагчы́ во́рага

~ j-n hérfallen* — напа́сці на каго́-н.

2.

adv

1) на праця́гу

die Nacht ~ — на праця́гу усёй начы́

den Wínter ~ — усю́ зіму́

2)

das Gewéhr ~! — вайск. на плячо́! (каманда)

3)

das ist mir ~ — гэ́та мне надаку́чыла [абрды́ла]

j-m ~ sein — перасяга́ць, перавыша́ць (каго-н.)

er ist mir ~ — ён ве́дае больш за мяне́, ён мяне́ перасягну́ў [перагна́ў]

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

Ач 1 ’глядзі, бач’ (Нас.), укр. ач. Відаць, звязана з каранёвай часткай дзеяслова *ačiti, што выводзіцца на падставе бачыць < ob‑ačiti; паводле Фрэнкеля, 1, літ. ač ’тс’ вынік плюралізацыі да àčte, што звязана з бачыць і вока (літ. akìs), параўн. узнікшае пад літоўскім уплывам ачкаваць даглядаць на чужое’ (Сцяшк.). Можна разглядаць як алегра-форму да бач ’глядзі’, параўн. лянь, ля ’паглядзі’, ’пабач, вось’ (ад глянь, паглянь), рус. ишь, вишь.

Ач 2 злучнік ’бо’, ’хоць, калі’ (ц.-слав. аще) (Нас.), ’хіба, хоць, калі’ (Гарэц.), а́чай (Нас., Гарэц.), ач‑бы ’хаця б’ (Нас.), ст.-бел. ачь злучнік ’таму што, паколькі’ (фіксацыя з 1347), умоўны (ц.-слав. аще) ’калі’ (1347), уступальны ’хоць’ (1347), ’зрэшты’ (1495), ачь‑бы ўмоўны злучнік (ц.-слав. аще бы) ’калі б’ (1492) (Нас. Гіст.), аче з XVI ст. (Карскі, 1, 386), ст.-укр. ач, ачь, аче ’тс’, ст.-рус. аче, ачи ’калі’ (рус. если), ’ці’, ст.-польск. acz ’хоць, калі’ (рус. если), ’хіба’, ст.-чэш. ac, ace ’калі’ (рус. если), ’хоць’, в.-луж. hač ’калі, чым’ (у параўнанні), н.-луж. ac ’ці’, згодна з Трубачовым, УЗ МОПИ, 1969, 334, 341, сюды ж і балг. дыял. а че ’пасля, а затым’. Прасл. ače (паводле Трубачова, a če) тлумачыць з a і če, дзе другая частка самастойна выступае толькі ў сучасным балг. че злучнік ’што, бо’, параўн. таксама макар че ’хаця’, роднасная лац. quet грэч. τε, ст.-інд. ca і інш., параўн. Фасмер, 1, 98; Слаўскі, 1, 23; Рудніцкі, 1, 43; першую частку a суадносяць з лац. at ’але, з другога боку’, ad ’пры, каля, к’ на аснове структурнага падабенства ўсяго спалучэння з лац. atque, adque ’з другога боку, звыш таго’, Трубачоў (гл. вышэй адзначаную працу), Голуб-Копечны, 59. Для ўсходнеславянскіх моў праблему складае раздзяленне форм і значэнняў розных па паходжанню, якія супалі ў адной форме. Старарускі злучнік аче (ачи), які ўводзіць даданы сказ умовы, і адпаведныя беларускія і ўкраінскія формы адносяць разам з ц.-слав. аще, ст.-слав. аште, ст.-серб. аће, польск. jacy ’толькі’ да прасл. atje або akte, atke, параўн. (Саднік-Айцэтмюлер, 1, 21 і 25; Фасмер, 1, 99; Слаўскі, 1, 483; поўны агляд версій гл. Фальк, SOc 27, 1968, 63–65; гл. спецыяльна Шавялоў, Prehistory, 191, які выводзіць указаныя формы і асабліва ст.-рус. ашти з āt‑k​u̯i з наступнай метатэзай tk > kt, што дае tj перад i. Адносна развіцця значэння параўн. Бауэр, Slavia, 26, 1957, 157–179. Булыка (Запазыч., 34) ст.-бел. ачъ ’хоць’ (пачатак XV ст.) лічыць запазычаннем са ст.-польск. acz.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

over​2 [ˈəʊvə] prep.

1. (паказвае на ўзаемнае размяшчэнне прадметаў) над, на;

over the table над стало́м;

The robber put his hand over Amanda’s mouth to stop her from screaming. Рабаўнік заціснуў рот Аманды рукой, каб яна перастала лямантаваць.

2. (паказвае на размяшчэнне ўпоперак ці па другі бок чаго-н.) це́раз, праз, за;

a bridge over the river мост це́раз раку́;

jump over a wall пераско́кваць це́раз сцяну́

3. (паказвае на рух ці распаўсюджванне па якой-н. паверхні) па;

all over усю́ды, скрозь, спрэс;

all over the world па ўсі́м све́це

4. (паказвае на колькаснае перавышэнне) звыш, больш;

He is over 60. Яму за шэсцьдзясят.

5. (паказвае на прамежак часу, на працягу якога адбываецца дзеянне) за, на праця́гу;

over the whole period за ўвесь перы́яд;

We’ll discuss it over breakfast. Мы абмяркуем гэта за снеданнем.

6. : паказвае на пераадоленне цяжкасцей, хваробы і да т.п.;

get over a shock адысці́/ачу́цца ад шо́ку

7. (паказвае на крыніцу, сродак) па, праз;

I heard it over the radio. Я чуў гэта па радыё.

8. (паказвае на прадмет думкі, спрэчкі і да т.п.) аб, пра, адно́сна, што даты́чыцца;

an argument over money спрэ́чка з-за гро́шай

♦

over and above апрача́ таго́, акрамя́ таго́, да таго́ ж

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)