кампенса́цыя, -і, мн. -і, -цый, ж.
1. Аплата, узнагарода за якую-н. работу; пакрыццё выдаткаў.
Грашовая к.
2. Ураўнаважанне, выраўноўванне ў арганізме парушаных функцый (спец.).
К. пароку сэрца.
|| прым. кампенсацы́йны, -ая, -ае (да 1 знач.) і кампенсато́рны, -ая, -ае (да 2 знач.).
Кампенсацыйныя выплаты.
Кампенсаторныя здольнасці арганізма.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
свішч, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Загана ў чым-н. у выглядзе адтуліны, сітавіны.
С. у арэхах.
2. Скрытая пустата, ракавіна ў металічным ліцці (спец.).
3. Ненармальны канал, які ўтвараецца ў тканках арганізма з выхадам на паверхню цела; фістула.
С. на губе.
|| прым. сві́шчавы, -ая, -ое.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Туберкулёз ‘сухоты’ (ТСБМ, Брасл. сл.). Штучнае слова, утворана ад лац. tūberculum — памяншальнага лац. tūber ‘клубень’, ‘горб’, ‘шышка, пухліна’, ‘нарасць (на дрэве)’ (Голуб-Ліер, 493), што дало тубе́ркул ‘бугарок у тканках арганізма, выкліканы туберкулёзнай палачкай’ (ТСБМ). Распаўсюдзілася праз франц. tuberculose (Арол, 4, 112). Пра ўсталяванне тэрміна ў беларускай медыянай тэрміналогіі гл. Шмідт, Узвышша, 1930, 3, 103.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жыццяздо́льнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць жыццяздольнага. Жыццяздольнасць арганізма. □ К. Чорны добра разумеў, што ў любві да Радзімы, у жыватворным савецкім патрыятызме — адна з важнейшых крыніц жыццяздольнасці і непераможнасці нашай краіны. Кудраўцаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аго́нія, ‑і, ж.
Перадсмяротны стан арганізма, кананне. Вепр дзіка рохкнуў, выскачыў з рову і ўпаў на снег з разарваным жыватом і з выпаўшымі вантробамі, б’ючыся ў страшнай перадсмяротнай агоніі. Колас.
[Грэч. agōnia — змаганне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
о́рган, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Частка арганізма, якая мае пэўную будову і спецыяльнае прызначэнне.
О. зроку.
Унутраныя органы.
2. перан., чаго. Сродак, зброя.
Друк — актыўны о. прапаганды.
3. Дзяржаўная ці грамадская ўстанова, арганізацыя.
Мясцовыя органы.
О. аховы здароўя.
4. Друкаванае выданне, што належыць якой-н. установе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дзе́йнасць, -і, ж.
1. Заняткі, праца ў якой-н. галіне.
Гаспадарчая д.
Педагагічная д.
Навукова-даследчая д.
2. Сукупнасць дзеянняў, мерапрыемстваў якога-н. прадпрыемства, установы і пад.
Д. бібліятэкі.
Д. школы па выхаванні моладзі.
3. Работа, функцыянаванне якіх-н. органаў арганізма або дзеянне сіл прыроды.
Д. сэрца.
Д. вулкана.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
блака́да, -ы, ДМ -дзе, мн. -ы, блака́д, ж.
1. Акружэнне горада, крэпасці, войск праціўніка з мэтай адрэзаць ад навакольнага свету або знішчыць, а таксама ізаляцыя якой-н. дзяржавы.
Б.
Ленінграда.
Эканамічная б.
2. Выключэнне функцый якога-н. органа або сістэмы арганізма (спец.).
Навакаінавая б.
|| прым. блака́дны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
са́ла¹, -а, н.
1. Тлушчавае адкладанне ў целе жывёльнага арганізма.
2. Прадукт з тлушчавага рэчыва, які ўжыв. для харчавання.
Кавалак белага сала.
3. Растоплены тлушч.
◊
Заліць сала за скуру каму (разм.) — нашкодзіць, нарабіць непрыемнасцей каму-н.
|| памянш.-ласк. са́льца, -а, н.
|| прым. са́льны, -ая, -ае.
Сальная свечка (з сала).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адме́рці, 1 і 2 ас. не ўжыв., адамрэ́; адмёр, -мёрла; зак.
1. Страціць жыццяздольнасць, стаць нежывым, загінуць (пра часткі якога-н. арганізма, расліны).
Клеткі тканак адмерлі.
2. перан. Перастаць існаваць, знікнуць (пра грамадскія з’явы, асаблівасці быту і пад.).
Старыя звычаі адмерлі.
|| незак. адміра́ць, -а́е.
|| наз. адміра́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)