Verbum

напе́рці, -пру́, -прэ́ш, -прэ́; -про́м, -праце́, -пру́ць; напёр, -пе́рла; напры́; зак. (разм.).

1. на каго-што. Штурхаючы, націснуць усім целам.

Н. на дзверы.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыйсці ў вялікай колькасці.

У залу наперла многа людзей.

3. чаго. Прынесці, прывезці ў вялікай колькасці чаго-н.

Н. дошак на падлогу.

4. чаго. Напхаць у вялікай колькасці чаго-н.

Н. вопраткі ў шафу.

5. безас., каму. Вельмі спатрэбіцца, прыспічыць.

Наперла ж яму менавіта сёння ехаць.

|| незак. напіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1 і 4 знач.).

вы́лучыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны; зак.

1. каго-што. Адабраўшы, адасобіць ад агульнай масы; выдзеліць.

В. сваіх авечак з чарады.

В. галоўнае ў творы.

Яго вылучылі як лепшага вучня.

2. каго (што). Прапанаваць, выставіць для абмеркавання, паставіць на больш адказную работу.

В. кандыдата на пасаду старшыні.

3. што. Аддаць, выдзеліць каму-н. на карыстанне.

На будаўніцтва вылучылі сродкі і тэхніку.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), што. Выпусціць, выдзеліць.

В. пах.

|| незак. вылуча́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. вылучэ́нне, -я, н.

В. кандыдата ў дэпутаты.

прапанава́ць, -ну́ю, -ну́еш, -ну́е; -ну́й; -нава́ны; зак. і незак., каму.

1. каго-што або з інф. Падаць (падаваць) на абмеркаванне як пэўную магчымасць.

П. новы праект. П. пабудаваць мост.

П. чыю-н. кандыдатуру для абмеркавання.

2. што. Запытаць (пытаць), задаць (задаваць).

П. пытанне. П. задачу.

3. каго-што. Даць (даваць) у чыё-н. распараджэнне.

П. свае паслугі.

4. з інф. Патрабаваць, загадаць (загадваць) што-н. зрабіць (рабіць).

П. закончыць пабудову ў тыднёвы тэрмін.

|| незак. яшчэ прапано́ўваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. прапано́ва, -ы, ж. і прапанава́нне, -я, н.

залічы́ць, -ічу́, -і́чыш, -і́чыць; -і́чаны; зак.

1. каго (што). Уключыць у склад каго-, чаго-н., аднесці да якой-н. катэгорыі.

З. студэнтам.

З. на работу.

З. у адстаючыя.

2. што. Прылічыць каму-н., занесці на чый-н. рахунак.

З. на бягучы рахунак дзвесце рублёў.

З. у агульны бюджэт.

3. што. Прыняць што-н. у лік чаго-н.

З. пяць рублёў у пагашэнне доўгу.

4. што. Адобрыць, паставіўшы залік.

З. курсавую работу.

|| незак. залі́чваць, -аю, -аеш, -ае; наз. залі́чванне, -я, н.

|| наз. залічэ́нне, -я, н.

захава́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак.

1. Аберагаючы, не даць каму-, чаму-н. прапасці, загінуць, зберагчы цэлым.

З. дзяржаўную маёмасць.

З. здароўе.

З. прадукты ад цвілі.

З. успаміны (перан.: не забыць).

2. што. Пакінуць у сіле, у дзеянні.

З. за сабой права.

З. добрыя звычкі.

3. што. Не парушыць чаго-н.

З. умовы дагавору.

З. знешні спакой.

4. каго-што. Пакласці, размясціць так, каб не маглі знайсці (разм.).

Кнігу так захаваў, што я не знайшоў.

|| незак. захо́ўваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. захава́нне, -я, н.

сла́цца, сцялю́ся, сце́лешся, сце́лецца; сцялі́ся; незак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Ляжаць, распаўсюджвацца па паверхні або над паверхняй чаго-н.

Сцелецца ў лузе густы туман.

Травы сцелюцца мяккім дываном.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Расці, распасціраючы галіны па паверхні чаго-н.

Галіны вярбы слаліся амаль па самай зямлі.

3. Слаць сабе пасцель.

Пара слацца і спаць.

◊

Лістам слацца (слаць) (разм.) — выдыгаць перад кім-н., падлізвацца да каго-н., лісліва дагаджаць каму-н. з карыслівай мэтай.

|| зак. пасла́цца, -сцялю́ся, -сце́лешся, -сце́лецца; -сцялі́ся.

трэ́снуць, -ну, -неш, -не; -ні; -нуты; зак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Стварыць трэск.

Пад нагамі трэснула сухая галінка.

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Лопнуць, раскалоцца, разламацца, утварыць трэшчыну.

3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Патрэскацца (пра скуру, губы і пад.).

4. каму, чым па чым і без дап. Моцна стукнуць, ударыць (разм.).

◊

Хоць трэсні (разм.) — пра дарэмныя намаганні, старанні.

|| незак. трэ́скаць, -ае (да 1 і 2 знач.).

|| наз. трэ́сканне, -я, н. (да 1—3 знач.).

ца́цка, -і, ДМ -ццы, мн. -і, -цак, ж.

1. Прадмет, прызначаны для гульні, аздобы, упрыгожання.

Магазін дзіцячых цацак.

Ёлачныя цацкі.

2. Што-н. вельмі прыгожае, цікава аздобленае.

Не кватэра, а ц.

3. перан. Той, кім распараджаюцца па ўласным жаданні, хто служыць каму-н. для пацех.

Быць цацкай у чужых руках.

4. Пра тое, што з’яўляецца прадметам клопату, непрыемнасці (разм.).

Параніў руку — зрабіў сабе цацку.

|| памянш.-ласк. ца́цачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 знач.).

|| прым. ца́цачны, -ая, -ае.

Ц. магазін.