АДКРЫ́ТЫЯ СІСТЭ́МЫ,
тэрмадынамічныя сістэмы, якія абменьваюцца рэчывам (энергіяй і імпульсам) з навакольным асяроддзем. Да адкрытых сістэм адносяцца хім. і біял. сістэмы (у т. л. і жывыя арганізмы), у якіх бесперапынна працякаюць хім. рэакцыі за кошт паступлення вонкавых рэчываў, а прадукты рэакцый выдаляюцца. У адрозненне ад замкнутых (ізаляваных) сістэм у адкрытых сістэмах немагчыма раўнавага тэрмадынамічная, аднак яны могуць знаходзіцца ў стацыянарных станах, якія характарызуюцца пастаянствам скарасцей хім. рэакцый, пераносу рэчыва і энергіі, а таксама мінім. прыростам энтрапіі.
т. 1, с. 111
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Лядзеване́ць ’ледзянець’ (гродз., Сцяшк. Сл.). Да ледзянець < ледзяны < лёд (гл.). Аснова, аднак, пашырана інфіксам ‑в‑, значэнне якога застаецца няясным.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Радзі́нка ’расліна, з дапамогай якой прыварожваюць каго-небудзь’ (Нар. Гом.). Суфіксальнае ўтварэнне ад род 1 (гл.), аднак, матывацыя непразрыстая.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Абшва́біць ’абакрасці, абыграць’ (Нас.), відаць < польск. oszwabić ’ашукаць’ да szwab ’шваб, пагардлівая назва немца’. Параўн., аднак, бел. шваб, швабіць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бало́сь ’балазе’ (Янк. Мат., 152). Мабыць, з *балозь, якое з’яўляецца дыялектным скарачэннем ад балазе́ (гл.). Перамяшчэнне націску, аднак, вытлумачыць цяжка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перабі́тка ’старое рэчышча ракі’ (Скарбы). Фармальна — да пера- і біць (гл.), аднак цяжкасці выклікае семантыка: ’перабітая рака’ (?). Параўн. наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тацця́нка ’вузкая ў таліі сукенка са зборкамі’ (ТСБМ), таця́нка ’тс’ (Мат. Гом.; навагр., Нар. сл.). Ад Тацця́на, аднак матывацыя няясная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перакаля́каць (пірыкыля́кыць) ’перажыць, перамадзець’. Нагадвае польск. przekołatać ’перамучыцца’, якое магло быць фанетычна відазменена пад уплывам семантычна блізкай лексемы каля́каць ’размаўляць; доўга і прыніжала прасіць, канькаць’, пашыранай у суседніх рус. гаворках, аднак геаграфія, магчыма, пярэчыць такому пазычанню. Параўн., аднак, калата́ць ’біць, грукаць’, гл. калаты́рыць, а таксама перабі́цца ’пражыць як-небудзь’ (прасл. *koltiti і *kъltati, гл. Бернекер, 550; Брукнер, 247; Слаўскі, 2, 364–365).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ра́каць, ра́катэ ’кракаць’ (драг., ЖНС: “Качкэ́ ра́кають табэ жабэ́”). Верагодна, усечаная форма зыходнага дзеяслова кра́каць (гл.). Нельга, аднак, выключыць і магчымасць незалежнага гукапераймальнага ўтварэння, як, напрыклад, у назвах сіваваронкі Coracias garrulus L.: рус. ра́кша, н.-луж. rakajca; параўн. адпаведнае, на наш погляд, серб. žaba rakara, якое Скок (3, 101) звязвае, аднак, з rak (гл. рак 1), што ўяўляецца, па меншай меры, не відавочным.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ке́да ’загарадка’ (Сцяшк. Сл.). Няясна. Фанетыка і геаграфія слова сведчаць аб магчымасці балт. паходжання. Параўн., аднак, семантычна далёкае kede ’лаўка, табурэт’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)