wrazić się
зак. упіцца, улезці;
wrazić się w pamięć — урэзацца ў памяць; засесці ў памяці
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
◎ Не́цікі (нецеки) ’нечаканасць’: «Въ нецекахъ спужався. Ты усе нецёками подходзишъь (Нас.), нёцёкомъ ’нечакана, неспадзявана’ (там жа). Меркаванне пра зыходнае *нецівак < *ne‑сеи‑ък ’беспамяцтва’ (ад *čbvati, tujo, паводле Мяркулавай, Этимология–1977, 91), гл. знецікі, здаецца недастаткова пераканальным, параўн. думку Карскага (2–3, 69–70) пра адсутнасць формы на ‑къ% якая дала б магчымасць вытлумачыць віц. з(с) нетцийку ’ненарокам’. Можна параўнаць з польск. wnet, wnetki, у XVI ст. hnet, hnetki ’хутка, раптоўна’, якое Брукнер (627) выводзіць праз чэш. hnet з *inbgbdъ, гл. таксама Махэк₂, 213. Не выключана таксама мясцовае ўтварэнне ад цік ’памяць’ (параўн. слонім. na cik ’на памяць’: tabie na cik nie prychodzić Арх. Федар.), што добра ўзгадняецца з іншымі падобнымі ўтварэннямі са значэннем ’бяспамяцтва’ тыпу нячывіль (гл.), рус. нецевенье і інш. (параўн. Мяркулава, Этимология–1977, 90); тады зыходная форма была б + нецік або4*неціка. Відаць, не маюць да разгледжаных слоў непасрэдных адносін балг. нете‑ ки / нетики ’ніж, чым’, пра якія пісала Ажахоўска (Prace Lingwistyczne, 32, 247–2 53: < тикъ/тикʼе ’толькі’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
разбе́жка, ‑і, ДМ ‑жцы, ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. разбягацца — разбегчыся (у 7 знач.).
2. Р мн. ‑жак. Размінка бегам перад спартыўнымі выступленнямі.
3. Р мн. ‑жак. Разыходжанне, несупадзенне ў чым‑н.; супярэчнасць. Разбежка ў адзін міліметр. □ Тэхнічная памяць і спрактыкаванасць дапамаглі [Пракапенку] намнога скараціць разбежку паміж машынным і дапаможным часам. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жа́рыць м разм
1. (моцна прыпякаць):
со́нца жа́рыць die Sónne brennt [sticht];
2. разм (рабіць што-н з азартам):
жа́рыць на па́мяць цэ́лыя старо́нкі gánze Séiten áuswendig hérsagen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
pamiątka
pamiątk|a
ж. памятная рэч; сувенір;
na ~ę — на памяць;
sklep z ~ami — сувенірная крама;
dostać ~ę — атрымаць падарунак на памяць;
~i rodzinne — сямейныя рэліквіі;
~a po wojnie — сляды вайны; напамінак аб вайне
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
змы́ліцца, ‑ліцца; зак.
Зрасходавацца пры мыцці (пра мыла). Мыла змылілася.
змылі́цца, змылю́ся, змылі́шся, змылі́цца; зак.
Разм. Памыліцца. Сцішна. Пуста. Адзінока... Свет закрыла цьма густая. Паваротка тут крутая, — Не змыліся ж, маё вока! Колас. Кастусь прачытаў на памяць.. дарагія ім словы з вялікім пачуццём, адным духам. — Ну як? Не змыліўся? — Не, развёў рукамі Валерый. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ачо́мацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Разм. Апамятацца, агледзецца, разабрацца ў новых, нечаканых абставінах. Было відаць, багата хто быў як бы аглушан бачаным, не мог ачомацца. Мележ. Не паспеў Міхась ачомацца ад страшнага відовішча, як недзе над вёскай пачаўся свіст бомбаў і траскатлівыя выбухі. Асіпенка. Калі ж Вайцех ачомаўся, на памяць яму ўсплыў адзін малюнак. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мануме́нт, ‑а, М ‑нце, м.
1. Архітэктурнае або скульптурнае збудаванне ў гонар якой‑н. выдатнай падзеі, асобы; помнік. Аўтобус прыпыніўся на Круглай плошчы насупроць манумента-помніка героям Айчыннай вайны. Паслядовіч. // Велічны помнік над магілай.
2. перан. Што‑н. велічнае, створанае чалавекам, якое застаецца як памяць аб ім. А яго [Леніна] найлепшы твор, Найлепшы манумент — СССР. Бядуля.
[Лац. monumentum ад moneo — напамінаю.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
свя́та, -а, М свя́це, мн. -ы, свят, н.
1. Урачысты дзень, які адзначаецца традыцыйна ў гонар або ў памяць якой-н. выдатнай падзеі, даты, асобы і інш.
С.
Перамогі.
С.
Нараджэння Хрыста.
С.
Новага года.
2. Выхадны, нерабочы дзень.
3. Урачыстасць з прычыны чаго-н.
Сямейнае с.
Спартыўнае с.
4. перан. Пачуццё радасці, асалоды, задавальнення, выкліканае чым-н. прыемным.
На сэрцы с.
◊
Будзе і на нашай вуліцы свята — спадзяванне на лепшае ў будучым, на здзяйсненне чаго-н.
|| прым. свято́чны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Мні́цельны ’недаверлівы, беспрычынна падазроны’ (ТСБМ). Да рус. мнительный ’тс’, якое з рус. мнить, ст.-рус. мьнѣти, ст.-слав. мьнѣти і г. д. Прасл. mьněti, роднаснае да літ. minė́ti ’ўспамінаць’, ст.-прус. minisnan ’памяць’, ст.-інд. mányatē, manutḗ ’думае’, ст.-грэч. μέμονα, лац. meminī ’ўспамінаю’. Ст.-слав. мѣнити ’згадваць, успамінаць’, славен. méniti, ст.-чэш. mieniti, польск. mienić, аднак, з’яўляюцца роднаснымі да ст.-в.-ням., с.-в.-ням. meinen ’думаць, меркаваць’ (Фасмер, 2, 633).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)