Распраста́ць ’зрабіць простым, роўным; разагнуць; выцягнуць’ (Нас.; ашм., Стан.; ТСБМ), распраста́ць, ріспря́стыць ’распутаць, зняць путы з коней, разпрэгчы каня’, рыспрыста́ць ’распасцерці, распластаць’ (Бяльк.), роспро́статы ’вызваліць ад чаго-небудзь, разлучыць, пазбавіць чаго-небудзь’ (Лексика Пол.), роспро́статыся ’вызваліцца ад чаго-небудзь’, ’разлучыцца з кім-небудзь’ (Сл. Брэс.), ’вызваліць ад путаў’ (Байк. і Некр.). Параўн. укр.роспро́стати ’выраўняць, расправіць’, рус.дыял.распроста́ть ’апустошыць’, і асабліва славен.pròst ’вызвалены, вольны’. Гл. просты.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АШАРЫ́,
аль-Ашары Абу-ль-Хасан Алі Ібн Ісмаіл (873, Басра — 935), арабскі багаслоў, адзін з заснавальнікаў каламу—мусульм. артадаксальнай схаласт. тэалогіі. Яго вучэнне — спроба кансалідаваць суніцкае веравучэнне на аснове сінтэзу мутазілізму і ханбазілізму (гл. ў арт.Іслам). Асн. творы — «Вучэнне мусульман» і «Тлумачэнне асноў веры». Сцвярджаў абсалютны характар божай усёмагутнасці, рэальнае існаванне божых атрыбутаў, багатворнасць Карана. Адказнасць чалавека за свае дзеянні імкнуўся абгрунтаваць з дапамогай тэорыі, паводле якой чалавечыя ўчынкі робяцца непасрэдна Богам, а чалавек вольны быццам бы прыпісваць іх сабе.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
худо́жник
1. маста́к, -ка́м.;
худо́жник сло́ва маста́к сло́ва;
свобо́дный худо́жникуст.во́льны маста́к;
2.перен. маста́к, -ка́м., ма́йстар, -тра м.;
худо́жник своего́ де́ла маста́к (ма́йстар) сваёй спра́вы;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
спадру́чны, ‑ая, ‑ае.
1. Такі, які падыходзіць; зручны. З трывогай убачыў [Даніла], што хоць і сапраўдны тут лес, але дроў спадручных няма.Кулакоўскі.Ён [Сымон] са скрыпкай неразлучны, Не спускае яе з рук, А ў час вольны і спадручны Граў і цешыўся хлапчук.Колас.
2.узнач.наз.спадру́чны, ‑ага, м. Памагаты. Ні .. [гардэробшчык], ні яго спадручны ў такой жа форме,.. ніхто не звярнуў на нас увагі.Шыловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чмут, ‑а, М чмуце, м.
Разм.
1. Хітры, спрытны ашуканец, несумленны ў адносінах з людзьмі чалавек. [Саўку] падабалася рэпутацыя чмута і манюкі, чалавека з абмежаванымі інтарэсамі.«Полымя».Даўней бадай што ў кожным сяле быў свой вядзьмар. А што ні вядзьмар — то найпершы чмут.Якімовіч.
2. Тое, што ачмурае; дурман; падман. Паводкай веснавою, Паходкай маладою Імклівіць вольны люд, Змятаючы з дарогі Вякоў старых парогі, Старых законаў чмут.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ВІТА́ЛІ Іван Пятровіч
(1794, С.-Пецярбург — 17.7.1855),
рускі скульптар. Вучыўся ў свайго бацькі П.Віталі і як вольны слухач у Пецярбургскай АМ (у 1842—55 праф.). Майстар манум.-дэкар. і партрэтнай скульптуры, выкананай пад уплывам класіцызму. Найб. вядомыя яго творы: калясніца Славы і рэльеф «Вызваленне Масквы» для Трыумфальных варотаў (1829—34), дэкар. скульптура фантанаў на плошчах Лубянскай і Тэатральнай (абодва 1835) у Маскве; партрэты К.П.Брулова (1836), А.С.Пушкіна (1837), «Венера» (1852); статуі і рэльефы Ісакіеўскага сабора (1841—43) у Пецярбургу.
Літ.:
Якирина Т.В., Одноралов Н.В. Витали, 1794—1855. Л.; М., 1960.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
luz, ~u
м.
1. зазор, шчыліна; свабодная прастора;
2.вольны час;
luz psychiczny разм. расслабленне; рэляксацыя;
na ~ie разм. марна; ухаластую
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
vacant
[ˈveɪkənt]
adj.
1) во́льны, пусты́
a vacant house — нікі́м не заня́ты дом
2) бязду́мны, пусты́
a vacant smile — бязду́мная ўсьме́шка
3) свабо́дны
vacant time — час свабо́дны ад пра́цы
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
spare2[speə]adj.
1. запасны́, лі́шні;
spare parts запасны́я ча́сткі;
We have no spare room for the table. Няма дзе паставіць стол;
I have no spare money. У мяне няма грошай у запас.
2.во́льны, незаня́ты (час);
He paints in his spare time. У вольны час ён малюе.
3.fml худы́, то́нкі, хударля́вы;
a spare frame хударля́вы целаскла́д
4. мізэ́рны, уме́раны;
He is spare of speech. Ён скупы на словы;
The room is spare of furniture. У пакоі вельмі мала мэблі.
5. стро́гі, ашча́дны;
a spare diet стро́гая дые́та
♦
go spareBrE, infml разысці́ся, раззлава́цца, шале́ць ад зло́сці
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
◎ Лёз ’зазор’ (гродз., Нар. сл.), лёзны ’свабодны, нічым не заняты’ (Бяльк.), ’пусты, лёгкі’ (КЭС, лаг.), ’неказырны’ (Янк. I), сувалк.loźniak ’агароднік, бедны селянін, які жыве за вёскай’ (КСПГ), ст.-бел.лезный, лиозный, люзный ’вольны’ (з XVI ст.) запазычаны са ст.-польск.luz (польск.luz, каш.loz, lóz ’вольнае месца’), luźny ’свабодны, разрознены’, якія паходзяць з ням.los ’свабодны, з зазорам’ < ст.-в.-ням., с.-в.-ням.los ’свабодны, расслаблены’, ’гарэзлівы’ (Слаўскі, 4, 393; Булыка, Запазыч., 192). Гл. яшчэ лёс2.