каза́к¹, -а́, мн. казакі́, -о́ў і каза́кі, -аў, м.

1. У 15—17 стст. ва Украіне і ў Расіі: член ваенна-земляробчай абшчыны пасяленцаў на ўскраінах дзяржавы, якія ўдзельнічалі ў абароне дзяржаўных граніц.

Данскія казакі.

2. Селянін, патомак гэтых пасяленцаў (на Доне, на Кубані і ў некаторых іншых мясцовасцях), а таксама радавы вайсковай часці з гэтых сялян.

Дывізіі кубанскіх і данскіх казакаў.

◊

Вольны казак — пра свабоднага чалавека, які ні ад каго не залежыць.

|| памянш.-ласк. казачо́к, -чка́, мн. -чкі́, -чко́ў, м. (да 2 знач.).

|| прым. каза́цкі, -ая, -ае і каза́чы, -ая, -ае.

Казацкі конь.

Казачая дружына.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

акно́, -а́, мн. во́кны і (з ліч. 2, 3, 4) акны́, ако́н і во́кнаў, н.

1. Праём у сцяне будынка для святла і паветра, а таксама рама са шклом, якая закрывае гэты праём.

Дом на шэсць акон.

2. перан. Адтуліна, прасвет у чым-н., выхад, доступ да чаго-н.

А. паміж дамамі.

3. Астатак вадаёма ў выглядзе адкрытага паглыблення.

А. ў балоце.

4. перан. Доступ да чаго-н.

А. ў шырокі свет.

5. разм. Вольны прамежак часу ў раскладзе заняткаў.

А. паміж парамі.

|| памянш. аке́нца і ако́нца, мн. -ы, -аў, н. (да 1 знач., разм.).

|| прым. ако́нны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

муніцыпалітэ́т

(фр. Munizipalität, ад лац. municipium = вольны горад)

орган гарадскога або сельскага самакіравання ў некаторых краінах (параўн. магістрат 2);

2) ніжэйшая адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Аўстраліі, Венесуэле і некаторых іншых краінах.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

каза́к I, -ка́ м. каза́к;

◊ во́льны к. — во́льный каза́к;

цярпі́ к. — атама́нам бу́дзеш — погов. терпи́ каза́к — атама́ном бу́дешь

каза́к II, -ка́ м. (танец) казачо́к

каза́к III, -ку́ м., обл. лён-долгуне́ц

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

По́льны ’палявы’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Гарэц., Касп., Сл. ПЗБ), ’які пасецца ў полі’ (Нас.), ’які працуе ў полі’ (Сцяшк. Сл.), ’які жыве ў бязлеснай мясцовасці’ (Сл. ПЗБ), польныя дзверы ’другія дзверы, вароты, якія выходзяць у поле’ (Мат. Гом.), польны ’палявы; дзікі’ (ЖНС), ст.-бел. польныи ’палявы’ (Сл. Скар.); параўн. польск. polny ’палявы’, чэш. polní, славац. poľný ’тс’. Словаўтваральная мадэль, як воля — вольны. Гл. поле.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Прах́оны (прахо́ный) ’рэдкі (пра хлеб)’ (Бяльк.), сюды ж прахо́на ’рэдкавата, нягуста’ (Гарэц.), рус. дыял. прахо́ный ’рэдкі, нягусты (каша, цеста); наздраваты (пра хлеб)’. Паводле Малько (Бел.-рус. ізал., 65), да ц.-слав. прах ’пыл’, параўн. рус. праховый ’рэдкі, нягусты’. Магчыма і іншае тлумачэнне: ад *прахо(д)ны, параўн. прахо́н ’вольны доступ, праход, шчыліна’ (Нас., Гарэц.), што да ход, хадзіць, адносна фанетыкі параўн. ахалона ’ахаладжэнне’ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

пажада́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.

1. Выказаць або займець якое‑н. жаданне; захацець. [Манг] быў вольны, ён мог адлучацца, калі захоча, ехаць, куды пажадае! Маўр. [Міхась:] — Чалавек можа дабіцца вельмі многага. Варта яму толькі моцна пажадаць... Краўчанка.

2. чаго, каму і без дап. Выказаць пажаданне. [Стары] урачыста пажадаў сыну з нявесткай добрага здароўя. Брыль. На развітанне жанчына ад душы пажадала: — Спакойнай ночы! Гурскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

зацерушы́ць ​1, ‑церушу, ‑цярушыш, ‑цярушыць; зак., каго-што.

Пакрыць тонкім слоем чаго‑н. сыпкага. [Партызаны] адвярнулі ўбок рэйку, зацерушылі цямнеючыя мясціны снегам і хутка пайшлі назад. Федасеенка. Зайздрошчу Волзе ад душы, Яна перада мной як на далоні, Яе сняжок зацерушыў, І вольны вецер ходзіць, звоніць. Астрэйка. / у безас. ужыв. Дарогу злёгку зацерушыла снегам. Кавалёў.

зацерушы́ць ​2, ‑церушу, ‑цярушыш, ‑цярушыць; зак.

Пачаць церушыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

скарыста́ць (што) сов. испо́льзовать; воспо́льзоваться (чем); примени́ть, употреби́ть;

с. вы́падак — испо́льзовать слу́чай; воспо́льзоваться слу́чаем;

с. во́льны час — испо́льзовать свобо́дное вре́мя;

с. ве́ды — испо́льзовать (примени́ть) зна́ния;

с. таблі́цы — испо́льзовать (примени́ть) табли́цы, воспо́льзоваться табли́цами

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

müßig

1.

a

1) во́льны (ад працы), незаня́ты

2) пусты́, бяздзе́йны

2.

adv нічо́га не ро́бячы; бязмэ́тна

~ géhen* [sein] — гультаява́ць

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)