БУ́ФЕРНАСЦЬ ГЛЕ́БЫ,
уласцівасць глебы перашкаджаць змяненню сваёй актыўнай кіслотнасці (pH) пры ўздзеянні кіслот або шчолачаў.
Абумоўлена наяўнасцю ў ёй калоідаў, якія маюць здольныя да абмену іоны: іоны вадароду вызначаюць буфернасць у адносінах да шчолачаў, а іоны асновы — да кіслот. Глебавы раствор валодае буфернай уласцівасцю, калі ў ім ёсць солі моцнай асновы (натрыю, калію, кальцыю) і слабых, пераважна арган. кіслот (гумінавай, вугальнай і інш.), у сумесі са слабай кіслатой, у якой ёсць агульны з соллю аніён. Буфернасць глебы залежыць звычайна ад калоіднай і глеістай фракцый глебы. Найб. буферныя багатыя гумусам глебы цяжкага грануламетрычнага складу: чарназёмныя, тарфяністыя і інш. Расліны адмоўна рэагуюць на рэзкія ваганні pH глебы, таму буфернасць глебы адыгрывае вял. ролю ў іх росце і развіцці; яе можна павысіць унясеннем арган. ўгнаенняў.
т. 3, с. 362
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Вужаві́нне ’скінутая ў час ліняння скура вужа’ (БРС). Вытворнае ад асновы прыметніка вужов‑ пры дапамозе суф. ‑інне, як бацвінне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лібяза ’памылка ў палатне, калі ніткі асновы ідуць зверху без ператыкання’ (Інстр. 2). Відавочна, у выніку перастаноўкі з блізка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пойм ’злаўленне’ (Нас.). Бязафіксны назоўнік ад асновы дзеяслова пайма́ць ’злавіць, схапіць’, што да *pojьmъ < *po‑ + *jęti. Да імаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стаўля́ць ‘ставіць вялікую колькасць’ (ТСБМ). Дзеяслоў утвораны ад асновы 1 ас. адз. л. цяп. часу дзеяслова ставіць, стаўлю (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
транзі́цыя
(лац. transitio = пераход, перамяшчэнне)
мутацыя, абумоўленая заменай азоцістай асновы ў малекуле нуклеінавай кіслаты: мяняецца адна пурынавая аснова на другую (адэнін на гуанін або наадварот) ці адна пірамідынавая аснова на другую (тымін на цытазін або наадварот).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Во́дварацень ’лішак асновы ў шырыню пры накіданні ў ніты і бёрда, які ідзе назад’ (Шатал.). Да адвараціць з суф. ‑ень.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Паляшва́ ’Палессе’ (Сл. ПЗБ). Ад асновы палям‑ (гл. паляшук) з суф. зборнасці ‑ва (параўн. Сцяцко, Афікс. наз., 202), першапачаткова ’палешукі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Про́швуст ’сатканае, але яшчэ не адрэзанае ад асновы палатно’ (брэсц., Нар. лекс.). Нейкая кантамінацыя, магчыма, з прошва і хуста (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жо́ўклы. Укр. жо́вклий ’жоўклы’. Чэш. žlukly ’пратухлы (у прыватнасці, пра тлушч)’. Ад асновы дзеяслова жоўкнуць з суфіксам ‑л‑ (параўн. блякнуць — бляклы).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)