паўспіра́цца сов., разг. (о многих)
1. опере́ться, облокоти́ться;
2. взобра́ться;
3. ра́но встать
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
узадра́цца сов.
1. (оторвавшись, подняться) взлома́ться; отодра́ться;
2. разг. (рано проснувшись) встать, подня́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ра́на I сущ., ж., прям., перен. ра́на;
агнястрэ́льная р. — огнестре́льная ра́на;
душэ́ўная р. — душе́вная ра́на;
◊ сы́паць соль на ра́ны — сы́пать соль на ра́ны;
хоць да ра́ны прыклада́й — как шёлковый;
жыва́я р. — жива́я ра́на
ра́на II нареч.
1. в разн. знач. ра́но;
я прыйшо́ў зана́дта р. — я пришёл сли́шком ра́но;
яшчэ́ р. абе́даць — ещё ра́но обе́дать;
2. у́тром;
за́ўтра р. — за́втра у́тром;
◊ р. ці по́зна — ра́но и́ли по́здно
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
збудзі́ць сов., разг.
1. разбуди́ть, побуди́ть;
ра́на з. — ра́но разбуди́ть;
2. (сделать активным) пробуди́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пакла́сціся сов. (обо всех, многих) лечь;
дзе́ці ра́на ~ла́ліся спаць — де́ти ра́но легли́ спать
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
успіра́цца несов., разг.
1. опира́ться, облока́чиваться;
2. взбира́ться;
3. ра́но встава́ть;
4. (на что-нибудь) напа́рываться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
просну́ться сов., прям., перен. прачну́цца, мног. папрачына́цца;
ра́но просну́ться ра́на прачну́цца;
го́род просну́лся перен. го́рад прачну́ўся;
чу́вства просну́лись перен. пачу́цці прачну́ліся.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Aurora musis amica (est)
Аўрора ‒ сяброўка музам (г. зн. ранішнія гадзіны спрыяльныя для заняткаў навукамі і мастацтвам).
Аврора ‒ подруга музам (т. е. утренние часы благоприятны для занятий науками и искусством).
бел. Думай звечара, а рабі зрання. Ранак мудрэйшы за вечар. Ранняя адна гадзіна варта трох вечаровых.
рус. Утро вечера мудренее. Утренний час дарит золотом нас. Каждое дело надо с утра начинать. Встанешь пораньше, начнёшь подальше.
фр. La nuit porte conseil (Ночь несёт совет).
англ. An early riser is sure to be in luck (Везёт тому, кто рано встаёт).
нем. Früh auf, gut Lauf (Рано встаёшь, хороший бег).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
уздзіра́цца несов.
1. (отрываясь, подниматься) взла́мываться; отдира́ться;
2. разг. (рано проснувшись) встава́ть, поднима́ться;
3. страд. взла́мываться; отдира́ться; поднима́ться; см. уздзіра́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Кула́чкі ў выразе: Ешчэ чэрці на кулачкі ні браліса ’Яшчэ далёка да світання, яшчэ вельмі рана’ (Нар. словатв.). Усталі рано, бы чэрці на кулачку (ТС). Параўн. рус. кулички (у черта на куличках ’вельмі далёка’). Цяжка суаднесці семантыку бел. і рус. выразаў. Ва ўсякім разе беларускі матэрыял не дазваляе ўзводзіць слова да рус. кулич (параўн. Праабражэнскі, 1, 410) або польск. kuliczki ’testes’ (параўн. Ісачанка, ВЯ, 1957, 3, 121). Больш верагодным здаецца суаднясенне з польск. kulik ’карнавал на масленіцу’. Параўн. лат. kuluos lēkt ’гуляць на масленіцу’. Этымон гэтых слоў невядомы (Слаўскі, 3, 350–351).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)