сінтаксічныя адзінкі ў форме слова ці спалучэння слоў, якія адыгрываюць асноўную ролю ў арганізацыі сказа. Да іх адносяцца дзейнік і выказнік 2-састаўнага сказа і галоўны член 1-састаўнага сказа. Дзейнік і выказнік сінтаксічна раўнапраўныя, узаемазалежныя, прадвызначаюць адзін аднаго і ў сваім аб’яднанні ўтвараюць структурную аснову сказа.
Могуць быць фармальна прыпадобненыя (каардынаваныя): «У небе звінелі жаваранкі» і непрыпадобненыя (некаардынаваныя): «Падрыхтаваць цікавы даклад — справа нялёгкая»; заўсёды цесна звязаны па сэнсе: «Грош цана такой рабоце». Паміж дзейнікам і выказнікам заўсёды існуюць прэдыкатыўныя адносіны; дзейнік звычайна абазначае прадмет, выказнік — адзнаку прадмета, паказвае на час яе выяўлення, суадноснасць выказвання з рэчаіснасцю. Галоўны член састаўнага сказа суадносіцца па форме з дзейнікам або выказнікам 2-састаўнага сказа, але адрозніваецца па значэнні: ён адзін фарміруе прэдыкатыўнае ядро, складае структурную аснову сказа («Раніца. Цішыня»; «Са смагі поўны п’ю карэц халоднага бярозавага соку»).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
сі́лепсіс
(гр. syllepsis = захоп)
стылістычны зварот, у якім знарок парушана правіла спалучальнасці слоў, напр.дзейнік і выказнік стаяць у розных ліках, дзейнік і выказнік ужыты ў множным ліку, а залежнае ад іх дапаўненне ў адзіночным і інш.; выкарыстоўваецца ў літаратурных творах.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
agent[ˈeɪdʒənt]n.
1. аге́нт; прадстаўні́к; пасрэ́днік
2. а secret agent аге́нт разве́дкі, шпіён
3. сро́дак; фа́ктар;
chemical agent хімі́чнае рэ́чыва
4.ling.дзе́йнік
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Subjékt
n -s, -e
1) суб’е́кт
2) грам.дзе́йнік
3) пагардл. суб’е́кт
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Суб’е́кт ’дзейная асоба; асоба або арганізацыя з акрэсленымі правамі і абавязкамі; дзейнік’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ’кожная асоба або рэч, пра якія гаворыцца’ (Ласт.). Ст.-бел.субъектумъ ’суб’ект’ (1722 г.) — непасрэднае запазычанне з лац.subjectum (Булыка, Запазыч., 311). Сучасныя формы, хутчэй за ўсё, запазычаны праз польск.subiekt або рус.субъект (з польск., гл. Віткоўскі, Słownik, 181).
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
subject1[ˈsʌbdʒɪkt]n.
1. тэ́ма, пыта́нне, прадме́т;
be on the subject гавары́ць на тэ́му;
change the subject змяні́ць тэ́му
2. аб’е́кт;
the subject of an experiment аб’е́кт эксперыме́нта
3.ling.дзе́йнік
4. падда́ны; падда́ная;
a British subject падда́ная Брыта́ніі
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
суб’е́кт
(лац. subiectum)
1) чалавек, які пазнае знешні свет (аб’ект) і ўздзейнічае на яго;
2) асоба або арганізацыя, якія валодаюць пэўнымі правамі і абавязкамі;
3) чалавек, звычайна з адмоўнымі рысамі характару;
4) прадмет суджэння ў логіцы;
5) лінгв.дзейнік.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
АФГА́НСКАЯ МО́ВА, пушту,
адна з іранскіх моў (усх.-іранская група). Адна з дзвюх (разам з дары́) афіц. моў Афганістана, пашырана таксама на ПнЗ і З Пакістана. Шматлікія яе дыялекты падзяляюць на ўсх. і зах. групы.
Паводле грамат. ладу афганская мова флектыўная з элементамі аналітызму. Фанет. сістэма характарызуецца багаццем зычных (30 фанем); націск свабодны, рухомы. Два склоны: прамы і ўскосны ці спалучэнне ўскоснага склону з прыназоўнікам і паслялогам. Катэгорыя роду ўласцівая іменным і дзеяслоўным формам. Марфалогія дзеяслова складаная. Адносна пэўны парадак слоў у сказе: дзейнік — на пачатку, выказнік — у канцы. Пісьмовая традыцыя існуе з 16 ст. Пісьменства на аснове араб. Графікі.